ตสฺมา เตสุ ยตฺถกตฺถจิ เอกาทสวิเธน นิมิตฺตํ อุคฺคเหตฺวา ‘‘อฏฺฐิกปฏิกฺกูลํ อฏฺฐิกปฏิกฺกูล’’นฺติ มนสิกาโร ปวตฺเตตพฺโพฯ อิธ อุคฺคหนิมิตฺตมฺปิ ปฏิภาคนิมิตฺตมฺปิ เอกสทิสเมว โหตีติ วุตฺตํ, ตํ เอกสฺมิํ อฏฺฐิเก ยุตฺตํฯ อฏฺฐิกสงฺขลิกาย ปน อุคฺคหนิมิตฺเต ปญฺญายมาเน วิวรตาฯ ปฏิภาคนิมิตฺเต ปริปุณฺณภาโว ยุชฺชติฯ เอกฏฺฐิเกปิ จ อุคฺคหนิมิตฺเตน พีภจฺเฉน ภยานเกน ภวิตพฺพํฯ ปฏิภาคนิมิตฺเตน ปีติโสมนสฺสชนเกน, อุปจาราวหตฺตาฯ

อิมสฺมิํ หิ โอกาเส ยํ อฏฺฐกถาสุ วุตฺตํ, ตํ ทฺวารํ ทตฺวาว วุตฺตํฯ ตถา หิ ตตฺถ ‘‘จตูสุ พฺรหฺมวิหาเรสุ ทสสุ จ อสุเภสุ ปฏิภาคนิมิตฺตํ นตฺถิฯ พฺรหฺมวิหาเรสุ หิ สีมสมฺเภโทเยว นิมิตฺตํฯ ทสสุ จ อสุเภสุ นิพฺพิกปฺปํ กตฺวา ปฏิกฺกูลภาเวเยว ทิฏฺเฐ นิมิตฺตํ นาม โหตี’’ติ วตฺวาปิ ปุน อนนฺตรเมว ‘‘ทุวิธํ อิธ นิมิตฺตํ อุคฺคหนิมิตฺตํ ปฏิภาคนิมิตฺตํฯ อุคฺคหนิมิตฺตํ วิรูปํ พีภจฺฉํ ภยานกํ หุตฺวา อุปฏฺฐาตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตสฺมา ยํ วิจาเรตฺวา อโวจุมฺห, อิทเมเวตฺถ ยุตฺตํฯ

อปิจ มหาติสฺสตฺเถรสฺส ทนฺตฏฺฐิกมตฺตาวโลกเนน สกลิตฺถิสรีรสฺส อฏฺฐิสงฺฆาตภาเวน อุปฏฺฐานาทีนิ เจตฺถ นิทสฺสนานีติฯ

อิติ อสุภานิ สุภคุโณ, ทสสตโลจเนน ถุตกิตฺติ;

ยานิ อโวจ ทสพโล, เอเกกชฺฌานเหตุนีติฯ

เอวํ ตานิ จ เตสญฺจ, ภาวนานยมิมํ วิทิตฺวาน;

เตสฺเวว อยํ ภิยฺโย, ปกิณฺณกกถาปิ วิญฺเญยฺยาฯ

ปกิณฺณกกถา

[121] เอเตสุ หิ ยตฺถ กตฺถจิ อธิคตชฺฌาโน สุวิกฺขมฺภิตราคตฺตา วีตราโค วิย นิลฺโลลุปฺปจาโร โหติฯ เอวํ สนฺเตปิ ยฺวายํ อสุภปฺปเภโท วุตฺโต, โส สรีรสภาวปฺปตฺติวเสน จ ราคจริตเภทวเสน จาติ เวทิตพฺโพฯ ฉวสรีรํ หิ ปฏิกฺกูลภาวํ อาปชฺชมานํ อุทฺธุมาตกสภาวปฺปตฺตํ วา สิยา, วินีลกาทีนํ วา อญฺญตรสภาวปฺปตฺตํฯ อิติ ยาทิสํ ยาทิสํ สกฺกา โหติ ลทฺธุํ, ตาทิเส ตาทิเส อุทฺธุมาตกปฏิกฺกูลํ วินีลกปฏิกฺกูลนฺติ เอวํ นิมิตฺตํ คณฺหิตพฺพเมวาติ สรีรสภาวปฺปตฺติวเสน ทสธา อสุภปฺปเภโท วุตฺโตติ เวทิตพฺโพฯ

วิเสสโต เจตฺถ อุทฺธุมาตกํ สรีรสณฺฐานวิปตฺติปฺปกาสนโต สณฺฐานราคิโน สปฺปายํฯ วินีลกํ ฉวิราควิปตฺติปฺปกาสนโต สรีรวณฺณราคิโน สปฺปายํฯ วิปุพฺพกํ กายวณปฏิพทฺธสฺส ทุคฺคนฺธภาวสฺส ปกาสนโต มาลาคนฺธาทิวเสน สมุฏฺฐาปิตสรีรคนฺธราคิโน สปฺปายํฯ วิจฺฉิทฺทกํ อนฺโตสุสิรภาวปฺปกาสนโต สรีเร ฆนภาวราคิโน สปฺปายํฯ วิกฺขายิตกํ มํสุปจยสมฺปตฺติวินาสปฺปกาสนโต ถนาทีสุ สรีรปฺปเทเสสุ มํสุปจยราคิโน สปฺปายํฯ วิกฺขิตฺตกํ องฺคปจฺจงฺคานํ วิกฺเขปปฺปกาสนโต องฺคปจฺจงฺคลีลาราคิโน สปฺปายํฯ หตวิกฺขิตฺตกํ สรีรสงฺฆาตเภทวิการปฺปกาสนโต สรีรสงฺฆาตสมฺปตฺติราคิโน สปฺปายํฯ โลหิตกํ โลหิตมกฺขิตปฏิกฺกูลภาวปฺปกาสนโต อลงฺการชนิตโสภราคิโน สปฺปายํฯ ปุฬวกํ กายสฺส อเนกกิมิกุลสาธารณภาวปฺปกาสนโต กาเย มมตฺตราคิโน สปฺปายํฯ อฏฺฐิกํ สรีรฏฺฐีนํ ปฏิกฺกูลภาวปฺปกาสนโต ทนฺตสมฺปตฺติราคิโน สปฺปายนฺติ เอวํ ราคจริตเภทวเสนาปิ ทสธา อสุภปฺปเภโท วุตฺโตติ เวทิตพฺโพฯ

ยสฺมา ปน ทสวิเธปิ เอตสฺมิํ อสุเภ เสยฺยถาปิ นาม อปริสณฺฐิตชลาย สีฆโสตาย นทิยา อริตฺตพเลเนว นาวา ติฏฺฐติ, วินา อริตฺเตน น สกฺกา ฐเปตุํ, เอวเมว ทุพฺพลตฺตา อารมฺมณสฺส วิตกฺกพเลเนว จิตฺตํ เอกคฺคํ หุตฺวา ติฏฺฐติ, วินา วิตกฺเกน น สกฺกา ฐเปตุํ, ตสฺมา ปฐมชฺฌานเมเวตฺถ โหติ, น ทุติยาทีนิฯ

ปฏิกฺกูเลปิ จ เอตสฺมิํ อารมฺมเณ ‘‘อทฺธา อิมาย ปฏิปทาย ชรามรณมฺหา ปริมุจฺจิสฺสามี’’ติ เอวมานิสํสทสฺสาวิตาย เจว นีวรณสนฺตาปปฺปหาเนน จ ปีติโสมนสฺสํ อุปฺปชฺชติ, ‘‘พหุํ ทานิ เวตนํ ลภิสฺสามี’’ติ อานิสํสทสฺสาวิโน ปุปฺผฉฑฺฑกสฺส คูถราสิมฺหิ วิย, อุสฺสนฺนพฺยาธิทุกฺขสฺส โรคิโน วมนวิเรจนปฺปวตฺติยํ วิย จฯ

[122] ทสวิธมฺปิ เจตํ อสุภํ ลกฺขณโต เอกเมว โหติฯ ทสวิธสฺสาปิ เหตสฺส อสุจิทุคฺคนฺธเชคุจฺฉปฏิกฺกูลภาโว เอว ลกฺขณํฯ

ตเทตํ อิมินา ลกฺขเณน น เกวลํ มตสรีเร, ทนฺตฏฺฐิกทสฺสาวิโน ปน เจติยปพฺพตวาสิโน มหาติสฺสตฺเถรสฺส วิย, หตฺถิกฺขนฺธคตํ ราชานํ โอโลเกนฺตสฺส สงฺฆรกฺขิตตฺเถรูปฏฺฐากสามเณรสฺส วิย จ ชีวมานกสรีเรปิ อุปฏฺฐาติฯ ยเถว หิ มตสรีรํ, เอวํ ชีวมานกมฺปิ อสุภเมวฯ อสุภลกฺขณํ ปเนตฺถ อาคนฺตุเกน อลงฺกาเรน ปฏิจฺฉนฺนตฺตา น ปญฺญายติฯ ปกติยา ปน อิทํ สรีรํ นาม อติเรกติสตอฏฺฐิกสมุสฺสยํ อสีติสตสนฺธิสงฺฆฏิตํ นวนฺหารุสตนิพนฺธนํ นวมํสเปสิสตานุลิตฺตํ อลฺลจมฺมปริโยนทฺธํ ฉวิยา ปฏิจฺฉนฺนํ ฉิทฺทาวฉิทฺทํ เมทกถาลิกา วิย นิจฺจุคฺฆริตปคฺฆริตํ กิมิสงฺฆนิเสวิตํ โรคานํ อายตนํ ทุกฺขธมฺมานํ วตฺถุ ปริภินฺนปุราณคณฺโฑ วิย นวหิ วณมุเขหิ สตตวิสฺสนฺทนํฯ ยสฺส อุโภหิ อกฺขีหิ อกฺขิคูถโก ปคฺฆรติ, กณฺณพิเลหิ กณฺณคูถโก, นาสาปุเฏหิ สิงฺฆาณิกา, มุขโต อาหารปิตฺตเสมฺหรุธิรานิ, อโธทฺวาเรหิ อุจฺจารปสฺสาวา, นวนวุติยา โลมกูปสหสฺเสหิ อสุจิเสทยูโส ปคฺฆรติฯ นีลมกฺขิกาทโย สมฺปริวาเรนฺติฯ ยํ ทนฺตกฏฺฐมุขโธวนสีสมกฺขนนหานนิวาสนปารุปนาทีหิ อปฺปฏิชคฺคิตฺวา ยถาชาโตว ผรุสวิปฺปกิณฺณเกโส หุตฺวา คาเมน คามํ วิจรนฺโต ราชาปิ ปุปฺผฉฑฺฑกจณฺฑาลาทีสุ อญฺญตโรปิ สมสรีรปฏิกฺกูลตาย นิพฺพิเสโส โหติ, เอวํ อสุจิทุคฺคนฺธเชคุจฺฉปฏิกฺกูลตาย รญฺโญ วา จณฺฑาลสฺส วา สรีเร เวมตฺตํ นาม นตฺถิฯ ทนฺตกฏฺฐมุขโธวนาทีหิ ปเนตฺถ ทนฺตมลาทีนิ ปมชฺชิตฺวา นานาวตฺเถหิ หิริโกปีนํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา นานาวณฺเณน สุรภิวิเลปเนน วิลิมฺปิตฺวา ปุปฺผาภรณาทีหิ อลงฺกริตฺวา ‘‘อหํ มม’’นฺติ คเหตพฺพาการปฺปตฺตํ กโรนฺติฯ ตโต อิมินา อาคนฺตุเกน อลงฺกาเรน ปฏิจฺฉนฺนตฺตา ตทสฺส ยาถาวสรสํ อสุภลกฺขณํ อสญฺชานนฺตา ปุริสา อิตฺถีสุ, อิตฺถิโย จ ปุริเสสุ รติํ กโรนฺติฯ ปรมตฺถโต ปเนตฺถ รชฺชิตพฺพกยุตฺตฏฺฐานํ นาม อณุมตฺตมฺปิ นตฺถิฯ ตถา หิ เกสโลมนขทนฺตเขฬสิงฺฆาณิกอุจฺจารปสฺสาวาทีสุ เอกโกฏฺฐาสมฺปิ สรีรโต พหิ ปติตํ สตฺตา หตฺเถน ฉุปิตุมฺปิ น อิจฺฉนฺติ, อฏฺฏียนฺติ หรายนฺติ ชิคุจฺฉนฺติฯ ยํ ยํ ปเนตฺถ อวเสสํ โหติ, ตํ ตํ เอวํ ปฏิกฺกูลมฺปิ สมานํ อวิชฺชนฺธการปริโยนทฺธา อตฺตสิเนหราครตฺตา ‘‘อิฏฺฐํ กนฺตํ นิจฺจํ สุขํ อตฺตา’’ติ คณฺหนฺติฯ เต เอวํ คณฺหนฺตา อฏวิยํ กิํสุกรุกฺขํ ทิสฺวา รุกฺขโต อปติตปุปฺผํ ‘‘อยํ มํสเปสี’’ติ วิหญฺญมาเนน ชรสิงฺคาเลน สมานตํ อาปชฺชนฺติฯ ตสฺมา –

ยถาปิ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, สิงฺคาโล กิํสุกํ วเน;

มํสรุกฺโข มยา ลทฺโธ, อิติ คนฺตฺวาน เวคสาฯ

ปติตํ ปติตํ ปุปฺผํ, ฑํสิตฺวา อติโลลุโป;

นยิทํ มํสํ อทุํ มํสํ, ยํ รุกฺขสฺมินฺติ คณฺหติฯ

โกฏฺฐาสํ ปติตํเยว, อสุภนฺติ ตถา พุโธ;

อคฺคเหตฺวาน คณฺเหยฺย, สรีรฏฺฐมฺปิ นํ ตถาฯ

อิมญฺหิ สุภโต กายํ, คเหตฺวา ตตฺถ มุจฺฉิตา;

พาลา กโรนฺตา ปาปานิ, ทุกฺขา น ปริมุจฺจเรฯ

ตสฺมา ปสฺเสยฺย เมธาวี, ชีวโต วา มตสฺส วา;

สภาวํ ปูติกายสฺส, สุภภาเวน วชฺชิตํฯ

วุตฺตญฺเหตํ –

ทุคฺคนฺโธ อสุจิ กาโย, กุณโป อุกฺกรูปโม;

นินฺทิโต จกฺขุภูเตหิ, กาโย พาลาภินนฺทิโตฯ

อลฺลจมฺมปฏิจฺฉนฺโน, นวทฺวาโร มหาวโณ;

สมนฺตโต ปคฺฆรติ, อสุจิ ปูติคนฺธิโยฯ

สเจ อิมสฺส กายสฺส, อนฺโต พาหิรโก สิยา;

ทณฺฑํ นูน คเหตฺวาน, กาเก โสเณ นิวารเยติฯ

ตสฺมา ทพฺพชาติเกน ภิกฺขุนา ชีวมานสรีรํ วา โหตุ

มตสรีรํ วา ยตฺถ ยตฺถ อสุภากาโร ปญฺญายติ, ตตฺถ ตตฺเถว นิมิตฺตํ คเหตฺวา กมฺมฏฺฐานํ อปฺปนํ ปาเปตพฺพนฺติฯ

อิติ สาธุชนปาโมชฺชตฺถาย กเต วิสุทฺธิมคฺเค

สมาธิภาวนาธิกาเร

อสุภกมฺมฏฺฐานนิทฺเทโส นาม

ฉฏฺโฐ ปริจฺเฉโทฯ

7. ฉอนุสฺสตินิทฺเทโส

1. พุทฺธานุสฺสติกถา

[123] อสุภานนฺตรํ อุทฺทิฏฺฐาสุ ปน ทสสุ อนุสฺสตีสุ ปุนปฺปุนํ อุปฺปชฺชนโต สติเยว อนุสฺสติ, ปวตฺติตพฺพฏฺฐานมฺหิเยว วา ปวตฺตตฺตา สทฺธาปพฺพชิตสฺส กุลปุตฺตสฺส อนุรูปา สตีติปิ อนุสฺสติ, พุทฺธํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ พุทฺธานุสฺสติ, พุทฺธคุณารมฺมณาย สติยา เอตมธิวจนํฯ ธมฺมํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ ธมฺมานุสฺสติ, สฺวากฺขาตตาทิธมฺมคุณารมฺมณาย สติยา เอตมธิวจนํฯ สงฺฆํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ สงฺฆานุสฺสติ, สุปฺปฏิปนฺนตาทิสงฺฆคุณารมฺมณาย สติยา เอตมธิวจนํฯ สีลํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ สีลานุสฺสติ, อขณฺฑตาทิสีลคุณารมฺมณาย สติยา เอตมธิวจนํฯ จาคํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ จาคานุสฺสติ, มุตฺตจาคตาทิจาคคุณารมฺมณาย สติยา เอตมธิวจนํฯ เทวตา อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ เทวตานุสฺสติ, เทวตา สกฺขิฏฺฐาเน ฐเปตฺวา อตฺตโน สทฺธาทิคุณารมฺมณาย สติยา เอตมธิวจนํฯ มรณํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ มรณานุสฺสติ, ชีวิตินฺทฺริยุปจฺเฉทารมฺมณาย สติยา เอตมธิวจนํฯ เกสาทิเภทํ รูปกายํ คตา, กาเย วา คตาติ กายคตา, กายคตา จ สา สติ จาติ กายคตสตีติ วตฺตพฺเพ รสฺสํ อกตฺวา กายคตาสตีติ วุตฺตา, เกสาทิกายโกฏฺฐาสนิมิตฺตารมฺมณาย สติยา เอตมธิวจนํฯ อานาปาเน อารพฺภ อุปฺปนฺนา สติ อานาปานสฺสติ, อสฺสาสปสฺสาสนิมิตฺตารมฺมณาย สติยา เอตมธิวจนํฯ อุปสมํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ อุปสมานุสฺสติ, สพฺพทุกฺขูปสมารมฺมณาย สติยา เอตมธิวจนํฯ