เมนู

อิติ กสิณานิ ทสพโล,

ทส ยานิ อโวจ สพฺพธมฺมทโส;

รูปาวจรมฺหิ จตุกฺกปญฺจกชฺฌานเหตูนิฯ

เอวํ ตานิ จ เตสญฺจ,

ภาวนานยมิมํ วิทิตฺวาน;

เตสฺเวว อยํ ภิยฺโย,

ปกิณฺณกกถาปิ วิญฺเญยฺยาฯ

ปกิณฺณกกถา

[100] อิเมสุ หิ ปถวีกสิณวเสน เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหตีติอาทิภาโว, อากาเส วา อุทเก วา ปถวิํ นิมฺมินิตฺวา ปทสา คมนํ, ฐานนิสชฺชาทิกปฺปนํ วา, ปริตฺตอปฺปมาณนเยน อภิภายตนปฏิลาโภติ เอวมาทีนิ อิชฺฌนฺติฯ

อาโปกสิณวเสน ปถวิยํ อุมฺมุชฺชนนิมฺมุชฺชนํ, อุทกวุฏฺฐิสมุปฺปาทนํ, นทีสมุทฺทาทินิมฺมานํ, ปถวีปพฺพตปาสาทาทีนํ กมฺปนนฺติ เอวมาทีนิ อิชฺฌนฺติฯ

เตโชกสิณวเสน ธูมายนา, ปชฺชลนา, องฺคารวุฏฺฐิสมุปฺปาทนํ, เตชสา เตโชปริยาทานํ, ยเทว โส อิจฺฉติ ตสฺส ฑหนสมตฺถตา, ทิพฺเพน จกฺขุนา รูปทสฺสนตฺถาย อาโลกกรณํ, ปรินิพฺพานสมเย เตโชธาตุยา สรีรชฺฌาปนนฺติ เอวมาทีนิ อิชฺฌนฺติฯ

วาโยกสิณวเสน วายุคติคมนํ, วาตวุฏฺฐิสมุปฺปาทนนฺติ เอวมาทีนิ อิชฺฌนฺติฯ

นีลกสิณวเสน นีลรูปนิมฺมานํ, อนฺธการกรณํ, สุวณฺณทุพฺพณฺณนเยน อภิภายตนปฏิลาโภ, สุภวิโมกฺขาธิคโมติ เอวมาทีนิ อิชฺฌนฺติฯ

ปีตกสิณวเสน ปีตกรูปนิมฺมานํ, สุวณฺณนฺติ อธิมุจฺจนา, วุตฺตนเยเนว อภิภายตนปฏิลาโภ, สุภวิโมกฺขาธิคโม จาติ เอวมาทีนิ อิชฺฌนฺติฯ

โลหิตกสิณวเสน โลหิตกรูปนิมฺมานํ, วุตฺตนเยเนว อภิภายตนปฏิลาโภ, สุภวิโมกฺขาธิคโมติ เอวมาทีนิ อิชฺฌนฺติฯ

โอทาตกสิณวเสน โอทาตรูปนิมฺมานํ, ถินมิทฺธสฺส ทูรภาวกรณํ, อนฺธการวิธมนํ, ทิพฺเพน จกฺขุนา รูปทสฺสนตฺถาย อาโลกกรณนฺติ เอวมาทีนิ อิชฺฌนฺติฯ

อาโลกกสิณวเสน สปฺปภารูปนิมฺมานํ, ถินมิทฺธสฺส ทูรภาวกรณํ, อนฺธการวิธมนํ, ทิพฺเพน จกฺขุนา รูปทสฺสนตฺถํ อาโลกกรณนฺติ เอวมาทีนิ อิชฺฌนฺติฯ

อากาสกสิณวเสน ปฏิจฺฉนฺนานํ วิวฏกรณํ, อนฺโตปถวีปพฺพตาทีสุปิ อากาสํ นิมฺมินิตฺวา อิริยาปถกปฺปนํ, ติโรกุฑฺฑาทีสุ อสชฺชมานคมนนฺติ เอวมาทีนิ อิชฺฌนฺติฯ

สพฺพาเนว อุทฺธํ อโธ ติริยํ อทฺวยํ อปฺปมาณนฺติ อิมํ ปเภทํ ลภนฺติฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘ปถวีกสิณเมโก สญฺชานาติฯ อุทฺธมโธติริยํ อทฺวยมปฺปมาณ’’นฺติอาทิฯ

ตตฺถ อุทฺธนฺติ อุปริคคนตลาภิมุขํฯ อโธติ เหฏฺฐาภูมิตลาภิมุขํฯ ติริยนฺติ เขตฺตมณฺฑลมิว สมนฺตา ปริจฺฉินฺทิตํฯ เอกจฺโจ หิ อุทฺธเมว กสิณํ วฑฺเฒติ, เอกจฺโจ อโธ, เอกจฺโจ สมนฺตโตฯ เตน เตน วา การเณน เอวํ ปสาเรติฯ อาโลกมิว ทิพฺพจกฺขุนา รูปทสฺสนกาโมฯ เตน วุตฺตํ อุทฺธมโธติริยนฺติฯ อทฺวยนฺติ อิทํ ปน เอกสฺส อญฺญภาวานุปคมนตฺถํ วุตฺตํฯ ยถา หิ อุทกํ ปวิฏฺฐสฺส สพฺพทิสาสุ อุทกเมว โหติ, น อญฺญํ, เอวเมว ปถวีกสิณํ ปถวีกสิณเมว โหติ, นตฺถิ ตสฺส อญฺโญ กสิณสมฺเภโทติฯ เอเสว นโย สพฺพตฺถฯ อปฺปมาณนฺติ อิทํ ตสฺส ผรณอปฺปมาณวเสน วุตฺตํฯ ตญฺหิ เจตสา ผรนฺโต สกลเมว ผรติฯ น อยมสฺส อาทิ อิทํ มชฺฌนฺติ ปมาณํ คณฺหาตีติฯ

[101] เย จ เต สตฺตา กมฺมาวรเณน วา สมนฺนาคตา กิเลสาวรเณน วา สมนฺนาคตา วิปากาวรเณน วา สมนฺนาคตา อสทฺธา อจฺฉนฺทิกา ทุปฺปญฺญา อภพฺพา นิยามํ โอกฺกมิตุํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ สมฺมตฺตนฺติ วุตฺตา, เตสเมกสฺสาเปกกสิเณปิ ภาวนา น อิชฺฌติฯ ตตฺถ กมฺมาวรเณน สมนฺนาคตาติ อานนฺตริยกมฺมสมงฺคิโนฯ กิเลสาวรเณน สมนฺนาคตาติ นิยตมิจฺฉาทิฏฺฐิกา เจว อุภโตพฺยญฺชนกปณฺฑกา จฯ วิปากาวรเณน สมนฺนาคตาติ อเหตุกทฺวิเหตุกปฏิสนฺธิกาฯ อสทฺธาติ พุทฺธาทีสุ สทฺธาวิรหิตาฯ

อจฺฉนฺทิกาติ อปจฺจนีกปฏิปทายํ ฉนฺทวิรหิตา ทุปฺปญฺญาติ โลกิยโลกุตฺตรสมฺมาทิฏฺฐิยา วิรหิตาฯ อภพฺพา นิยามํ โอกฺกมิตุํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ สมฺมตฺตนฺติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ นิยามสงฺขาตํ สมฺมตฺตสงฺขาตญฺจ อริยมคฺคํ โอกฺกมิตุํ อภพฺพาติ อตฺโถฯ น เกวลญฺจ กสิเณเยว, อญฺเญสุปิ กมฺมฏฺฐาเนสุ เอเตสเมกสฺสปิ ภาวนา น อิชฺฌติฯ ตสฺมา วิคตวิปากาวรเณนปิ กุลปุตฺเตน กมฺมาวรณญฺจ กิเลสาวรณญฺจ อารกา ปริวชฺเชตฺวา สทฺธมฺมสฺสวนสปฺปุริสูปนิสฺสยาทีหิ สทฺธญฺจ ฉนฺทญฺจ ปญฺญญฺจ วฑฺเฒตฺวา กมฺมฏฺฐานานุโยเค โยโค กรณีโยติฯ

อิติ สาธุชนปาโมชฺชตฺถาย กเต วิสุทฺธิมคฺเค

สมาธิภาวนาธิกาเร

เสสกสิณนิทฺเทโส นาม

ปญฺจโม ปริจฺเฉโทฯ

6. อสุภกมฺมฏฺฐานนิทฺเทโส

อุทฺธุมาตกาทิปทตฺถวณฺณนา

[102] กสิณานนฺตรมุทฺทิฏฺเฐสุ ปน อุทฺธุมาตกํ, วินีลกํ, วิปุพฺพกํ, วิจฺฉิทฺทกํ, วิกฺขายิตกํ, วิกฺขิตฺตกํ, หตวิกฺขิตฺตกํ, โลหิตกํ, ปุฬวกํ, อฏฺฐิกนฺติ ทสสุ อวิญฺญาณกาสุเภสุ ภสฺตา วิย วายุนา อุทฺธํ ชีวิตปริยาทานา ยถานุกฺกมํ สมุคฺคเตน สูนภาเวน อุทฺธุมาตตฺตา อุทฺธุมาตํ, อุทฺธุมาตเมว อุทฺธุมาตกํฯ ปฏิกฺกูลตฺตา วา กุจฺฉิตํ อุทฺธุมาตนฺติ อุทฺธุมาตกํฯ ตถารูปสฺส ฉวสรีรสฺเสตํ อธิวจนํฯ

วินีลํ วุจฺจติ วิปริภินฺนนีลวณฺณํ, วินีลเมว วินีลกํฯ ปฏิกฺกูลตฺตา วา กุจฺฉิตํ วินีลนฺติ วินีลกํฯ มํสุสฺสทฏฺฐาเนสุ รตฺตวณฺณสฺส ปุพฺพสนฺนิจยฏฺฐาเนสุ เสตวณฺณสฺส เยภุยฺเยน จ นีลวณฺณสฺส นีลฏฺฐาเน นีลสาฏกปารุตสฺเสว ฉวสรีรสฺเสตมธิวจนํฯ

ปริภินฺนฏฺฐาเนสุ วิสฺสนฺทมานํ ปุพฺพํ วิปุพฺพํ, วิปุพฺพเมว วิปุพฺพกํฯ ปฏิกฺกูลตฺตา วา กุจฺฉิตํ วิปุพฺพนฺติ วิปุพฺพกํฯ ตถารูปสฺส ฉวสรีรสฺเสตมธิวจนํฯ

วิจฺฉิทฺทํ วุจฺจติ ทฺวิธา ฉินฺทเนน อปธาริตํ, วิจฺฉิทฺทเมว วิจฺฉิทฺทกํฯ ปฏิกฺกูลตฺตา วา กุจฺฉิตํ วิจฺฉิทฺทนฺติ วิจฺฉิทฺทกํฯ เวมชฺเฌ ฉินฺนสฺส ฉวสรีรสฺเสตมธิวจนํฯ

อิโต จ เอตฺโต จ วิวิธากาเรน โสณสิงฺคาลาทีหิ ขาทิตนฺติ วิกฺขายิตํ, วิกฺขายิตเมว วิกฺขายิตกํฯ ปฏิกฺกูลตฺตา วา กุจฺฉิตํ วิกฺขายิตนฺติ วิกฺขายิตกํฯ ตถารูปสฺส ฉวสรีรสฺเสตมธิวจนํฯ

วิวิธํ ขิตฺตํ วิกฺขิตฺตํ, วิกฺขิตฺตเมว วิกฺขิตฺตกํฯ ปฏิกฺกูลตฺตา วา กุจฺฉิตํ วิกฺขิตฺตนฺติ วิกฺขิตฺตกํฯ อญฺเญน หตฺถํ อญฺเญน ปาทํ อญฺเญน สีสนฺติ เอวํ ตโต ตโต ขิตฺตสฺส ฉวสรีรสฺเสตมธิวจนํฯ

หตญฺจ ตํ ปุริมนเยเนว วิกฺขิตฺตกญฺจาติ หตวิกฺขิตฺตกํฯ กากปทากาเรน องฺคปจฺจงฺเคสุ สตฺเถน หนิตฺวา วุตฺตนเยน วิกฺขิตฺตสฺส ฉวสรีรสฺเสตมธิวจนํฯ