7. หาลิทฺทิกานิสุตฺตํ

[130] เอกํ สมยํ อายสฺมา มหากจฺจาโน อวนฺตีสุ วิหรติ กุรรฆเร [กุลฆเร (สฺยา. ก.)] ปปาเต [ปวตฺเต (สี. ปี.), สมฺปวตฺเต (สฺยา. กํ. ก.) เอตฺเถว อฏฺฐมปิฏฺเฐปิ] ปพฺพเตฯ อถ โข หาลิทฺทิกานิ [หาลิทฺทกานิ (สี. สฺยา. กํ.)] คหปติ เยนายสฺมา มหากจฺจาโน เตนุปสงฺกมิ…เป.… เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข หาลิทฺทิกานิ คหปติ อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ เอตทโวจ – ‘‘วุตฺตมิทํ, ภนฺเต, ภควตา – ‘ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ; ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เวทนานานตฺต’นฺติฯ กถํ นุ โข, ภนฺเต, ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ; ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เวทนานานตฺต’’นฺติ? ‘‘อิธ, คหปติ, ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา ‘มนาปํ อิตฺเถต’นฺติ ปชานาติ จกฺขุวิญฺญาณํ สุขเวทนิยญฺจ [สุขเวทนิยํ, สุขเวทนิยํ (สี. ปี.), สุขเวทนิยญฺจ, สุขเวทนิยํ (สฺยา. กํ. ก.) เอวํ ‘‘ทุกฺขเวทนิยญฺจ อทุกฺขมสุขเวทนิยญฺจา’’ติ ปเทสุปิฯ อฏฺฐกถาฏีกา โอโลเกตพฺพา]ฯ ผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขา เวทนาฯ จกฺขุนา โข ปเนว [ปเนวํ (สฺยา. กํ. ก.)] รูปํ ทิสฺวา ‘อมนาปํ อิตฺเถต’นฺติ ปชานาติ จกฺขุวิญฺญาณํ ทุกฺขเวทนิยญฺจฯ ผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ทุกฺขา เวทนาฯ จกฺขุนา โข ปเนว รูปํ ทิสฺวา ‘อุเปกฺขาฏฺฐานิยํ [อุเปกฺขาเวทนิยํ (ก.)] อิตฺเถต’นฺติ ปชานาติ จกฺขุวิญฺญาณํ อทุกฺขมสุขเวทนิยญฺจฯ ผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ อทุกฺขมสุขา เวทนาฯ

‘‘ปุน จปรํ, คหปติ, ภิกฺขุ โสเตน สทฺทํ สุตฺวา…เป.… ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา…เป.… ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา…เป.… กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา…เป.… มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย ‘มนาปํ อิตฺเถต’นฺติ ปชานาติ มโนวิญฺญาณํ สุขเวทนิยญฺจ ฯ ผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขา เวทนาฯ มนสา โข ปเนว ธมฺมํ วิญฺญาย ‘อมนาปํ อิตฺเถต’นฺติ ปชานาติ มโนวิญฺญาณํ ทุกฺขเวทนิยญฺจฯ ผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ทุกฺขา เวทนาฯ มนสา โข ปเนว ธมฺมํ วิญฺญาย ‘อุเปกฺขาฏฺฐานิยํ อิตฺเถต’นฺติ ปชานาติ มโนวิญฺญาณํ อทุกฺขมสุขเวทนิยญฺจฯ ผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ อทุกฺขมสุขา เวทนาฯ เอวํ โข, คหปติ, ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ; ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เวทนานานตฺต’’นฺติฯ สตฺตมํฯ

8. นกุลปิตุสุตฺตํ

[131] เอกํ สมยํ ภควา ภคฺเคสุ วิหรติ สุสุมารคิเร เภสกฬาวเน มิคทาเยฯ อถ โข นกุลปิตา คหปติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ…เป.… เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข นกุลปิตา คหปติ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘โก นุ โข, ภนฺเต, เหตุ, โก ปจฺจโย เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา ทิฏฺเฐว ธมฺเม โน ปรินิพฺพายนฺติ? โก ปน, ภนฺเต, เหตุ, โก ปจฺจโย เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา ทิฏฺเฐว ธมฺเม ปรินิพฺพายนฺตี’’ติ? ‘‘สนฺติ โข, คหปติ, จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียาฯ ตญฺเจ ภิกฺขุ อภินนฺทติ อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺฐติฯ ตสฺส ตํ อภินนฺทโต อภิวทโต อชฺโฌสาย ติฏฺฐโต ตนฺนิสฺสิตํ วิญฺญาณํ โหติ ตทุปาทานํฯ สอุปาทาโน, คหปติ, ภิกฺขุ โน ปรินิพฺพายติ…เป.… สนฺติ โข, คหปติ, ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา รสา…เป.… สนฺติ โข, คหปติ, มโนวิญฺเญยฺยา ธมฺมา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียา ฯ ตญฺเจ ภิกฺขุ อภินนฺทติ อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺฐติฯ ตสฺส ตํ อภินนฺทโต อภิวทโต อชฺโฌสาย ติฏฺฐโต ตนฺนิสฺสิตํ วิญฺญาณํ โหติ ตทุปาทานํฯ สอุปาทาโน, คหปติ, ภิกฺขุ โน ปรินิพฺพายติ ฯ อยํ โข, คหปติ, เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา ทิฏฺเฐว ธมฺเม โน ปรินิพฺพายนฺติ’’ฯ

‘‘สนฺติ จ โข, คหปติ, จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียาฯ ตญฺเจ ภิกฺขุนาภินนฺทติ นาภิวทติ นาชฺโฌสาย ติฏฺฐติฯ ตสฺส ตํ อนภินนฺทโต อนภิวทโต อนชฺโฌสาย ติฏฺฐโต น ตนฺนิสฺสิตํ วิญฺญาณํ โหติ, น ตทุปาทานํฯ อนุปาทาโน, คหปติ, ภิกฺขุ ปรินิพฺพายติ…เป.… สนฺติ โข, คหปติ, ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา รสา…เป.… สนฺติ โข, คหปติ, มโนวิญฺเญยฺยา ธมฺมา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียาฯ ตญฺเจ ภิกฺขุ นาภินนฺทติ นาภิวทติ นาชฺโฌสาย ติฏฺฐติฯ ตสฺส ตํ นาภินนฺทโต นาภิวทโต อนชฺโฌสาย ติฏฺฐโต น ตนฺนิสฺสิตํ วิญฺญาณํ โหติ น ตทุปาทานํฯ อนุปาทาโน, คหปติ, ภิกฺขุ ปรินิพฺพายติฯ อยํ โข, คหปติ, เหตุ, อยํ ปจฺจโย เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา ทิฏฺเฐว ธมฺเม ปรินิพฺพายนฺตี’’ติฯ อฏฺฐมํฯ

9. โลหิจฺจสุตฺตํ

[132] เอกํ สมยํ อายสฺมา มหากจฺจาโน อวนฺตีสุ วิหรติ มกฺกรกเต [มกฺกรกเฏ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] อรญฺญกุฏิกายํฯ อถ โข โลหิจฺจสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺพหุลา อนฺเตวาสิกา กฏฺฐหารกา มาณวกา เยนายสฺมโต มหากจฺจานสฺส อรญฺญกุฏิกา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ปริโต ปริโต กุฏิกาย อนุจงฺกมนฺติ อนุวิจรนฺติ อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา กานิจิ กานิจิ เสเลยฺยกานิ กโรนฺติ [เสลิสฺสกานิ กโรนฺตา (สี.)] – ‘‘อิเม ปน มุณฺฑกา สมณกา อิพฺภา กณฺหา [กิณฺหา (สี. ปี.)] พนฺธุปาทาปจฺจา, อิเมสํ ภรตกานํ สกฺกตา ครุกตา มานิตา ปูชิตา อปจิตา’’ติฯ อถ โข อายสฺมา มหากจฺจาโน วิหารา นิกฺขมิตฺวา เต มาณวเก เอตทโวจ – ‘‘มา มาณวกา สทฺทมกตฺถ; ธมฺมํ โว ภาสิสฺสามี’’ติฯ เอวํ วุตฺเต, เต มาณวกา ตุณฺหี อเหสุํฯ อถ โข อายสฺมา มหากจฺจาโน เต มาณวเก คาถาหิ อชฺฌภาสิ –

‘‘สีลุตฺตมา ปุพฺพตรา อเหสุํ,

เต พฺราหฺมณา เย ปุราณํ สรนฺติ;

คุตฺตานิ ทฺวารานิ สุรกฺขิตานิ,

อเหสุํ เตสํ อภิภุยฺย โกธํฯ