เมนู

‘‘คนฺธญฺจ ฆตฺวา สุรภิํ มโนรมํ,

อโถปิ ฆตฺวา อสุจิํ อกนฺติยํ;

อกนฺติยสฺมิํ ปฏิฆํ วิโนทเย,

ฉนฺทานุนีโต น จ กนฺติเย สิยาฯ

‘‘รสญฺจ โภตฺวาน อสาทิตญฺจ สาทุํ,

อโถปิ โภตฺวาน อสาทุเมกทา;

สาทุํ รสํ นาชฺโฌสาย ภุญฺเช,

วิโรธมาสาทุสุ โนปทํสเยฯ

‘‘ผสฺเสน ผุฏฺโฐ น สุเขน มชฺเช [มชฺเฌ (สฺยา. กํ. ปี.)],

ทุกฺเขน ผุฏฺโฐปิ น สมฺปเวเธ;

ผสฺสทฺวยํ สุขทุกฺเข อุเปกฺเข,

อนานุรุทฺโธ อวิรุทฺธ เกนจิฯ

‘‘ปปญฺจสญฺญา อิตรีตรา นรา,

ปปญฺจยนฺตา อุปยนฺติ สญฺญิโน;

มโนมยํ เคหสิตญฺจ สพฺพํ,

ปนุชฺช เนกฺขมฺมสิตํ อิรียติฯ

‘‘เอวํ มโน ฉสฺสุ ยทา สุภาวิโต,

ผุฏฺฐสฺส จิตฺตํ น วิกมฺปเต กฺวจิ;

เต ราคโทเส อภิภุยฺย ภิกฺขโว,

ภวตฺถ [ภวถ (สี. สฺยา. กํ.)] ชาติมรณสฺส ปารคา’’ติฯ ปฐมํ;

2. มาลุกฺยปุตฺตสุตฺตํ

[95] อถ โข อายสฺมา มาลุกฺยปุตฺโต [มาลุงฺกฺยปุตฺโต (สี.)] เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ…เป.… เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา มาลุกฺยปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ เม, ภนฺเต, ภควา สํขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตุ, ยมหํ ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา เอโก วูปกฏฺโฐ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหเรยฺย’’นฺติฯ

‘‘เอตฺถ ทานิ, มาลุกฺยปุตฺต, กิํ ทหเร ภิกฺขู วกฺขาม! ยตฺร หิ นาม ตฺวํ, ภิกฺขุ, ชิณฺโณ วุทฺโธ มหลฺลโก อทฺธคโต วโยอนุปฺปตฺโต สํขิตฺเตน โอวาทํ ยาจสี’’ติฯ

‘‘กิญฺจาปาหํ, ภนฺเต, ชิณฺโณ วุทฺโธ มหลฺลโก อทฺธคโต วโยอนุปฺปตฺโตฯ เทเสตุ เม, ภนฺเต , ภควา สํขิตฺเตน ธมฺมํ, เทเสตุ สุคโต สํขิตฺเตน ธมฺมํ, อปฺเปว นามาหํ ภควโต ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชาเนยฺยํฯ อปฺเปว นามาหํ ภควโต ภาสิตสฺส ทายาโท อสฺส’’นฺติฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, มาลุกฺยปุตฺต, เย เต จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา อทิฏฺฐา อทิฏฺฐปุพฺพา, น จ ปสฺสสิ, น จ เต โหติ ปสฺเสยฺยนฺติ? อตฺถิ เต ตตฺถ ฉนฺโท วา ราโค วา เปมํ วา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ

‘‘เย เต โสตวิญฺเญยฺยา สทฺทา อสฺสุตา อสฺสุตปุพฺพา, น จ สุณาสิ, น จ เต โหติ สุเณยฺยนฺติ? อตฺถิ เต ตตฺถ ฉนฺโท วา ราโค วา เปมํ วา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ

‘‘เย เต ฆานวิญฺเญยฺยา คนฺธา อฆายิตา อฆายิตปุพฺพา, น จ ฆายสิ, น จ เต โหติ ฆาเยยฺยนฺติ? อตฺถิ เต ตตฺถ ฉนฺโท วา ราโค วา เปมํ วา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ

‘‘เย เต ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา รสา อสายิตา อสายิตปุพฺพา, น จ สายสิ, น จ เต โหติ สาเยยฺยนฺติ? อตฺถิ เต ตตฺถ ฉนฺโท วา ราโค วา เปมํ วา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ

‘‘เย เต กายวิญฺเญยฺยา โผฏฺฐพฺพา อสมฺผุฏฺฐา อสมฺผุฏฺฐปุพฺพา, น จ ผุสสิ, น จ เต โหติ ผุเสยฺยนฺติ? อตฺถิ เต ตตฺถ ฉนฺโท วา ราโค วา เปมํ วา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ

‘‘เย เต มโนวิญฺเญยฺยา ธมฺมา อวิญฺญาตา อวิญฺญาตปุพฺพา, น จ วิชานาสิ, น จ เต โหติ วิชาเนยฺยนฺติ? อตฺถิ เต ตตฺถ ฉนฺโท วา ราโค วา เปมํ วา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ

‘‘เอตฺถ จ เต, มาลุกฺยปุตฺต, ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺเพสุ ธมฺเมสุ ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐมตฺตํ ภวิสฺสติ, สุเต สุตมตฺตํ ภวิสฺสติ, มุเต มุตมตฺตํ ภวิสฺสติ, วิญฺญาเต วิญฺญาตมตฺตํ ภวิสฺสติฯ

ยโต โข เต, มาลุกฺยปุตฺต, ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺเพสุ ธมฺเมสุ ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐมตฺตํ ภวิสฺสติ, สุเต สุตมตฺตํ ภวิสฺสติ , มุเต มุตมตฺตํ ภวิสฺสติ, วิญฺญาเต วิญฺญาตมตฺตํ ภวิสฺสติ; ตโต ตฺวํ, มาลุกฺยปุตฺต, น เตนฯ ยโต ตฺวํ, มาลุกฺยปุตฺต, น เตน; ตโต ตฺวํ, มาลุกฺยปุตฺต , น ตตฺถฯ ยโต ตฺวํ, มาลุกฺยปุตฺต, น ตตฺถ; ตโต ตฺวํ, มาลุกฺยปุตฺต, เนวิธ, น หุรํ, น อุภยมนฺตเรนฯ เอเสวนฺโต ทุกฺขสฺสา’’ติฯ

‘‘อิมสฺส ขฺวาหํ, ภนฺเต, ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามิ –

‘‘รูปํ ทิสฺวา สติ มุฏฺฐา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;

สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตญฺจ อชฺโฌส [อชฺโฌสาย (สี.)] ติฏฺฐติฯ

‘‘ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา รูปสมฺภวา;

อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหญฺญติ;

เอวํ อาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพานมุจฺจติฯ

‘‘สทฺทํ สุตฺวา สติ มุฏฺฐา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;

สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตญฺจ อชฺโฌส ติฏฺฐติฯ

‘‘ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา สทฺทสมฺภวา;

อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหญฺญติ;

เอวํ อาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพานมุจฺจติฯ

‘‘คนฺธํ ฆตฺวา สติ มุฏฺฐา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;

สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตญฺจ อชฺโฌส ติฏฺฐติฯ

‘‘ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา คนฺธสมฺภวา;

อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหญฺญติ;

เอวํ อาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพานมุจฺจติฯ

‘‘รสํ โภตฺวา สติ มุฏฺฐา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;

สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตญฺจ อชฺโฌส ติฏฺฐติฯ

‘‘ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา รสสมฺภวา;

อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหญฺญติ;

เอวํ อาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพานมุจฺจติฯ

‘‘ผสฺสํ ผุสฺส สติ มุฏฺฐา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;

สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตญฺจ อชฺโฌส ติฏฺฐติฯ

‘‘ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา ผสฺสสมฺภวา;

อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหญฺญติ;

เอวํ อาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพานมุจฺจติฯ

‘‘ธมฺมํ ญตฺวา สติ มุฏฺฐา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;

สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตญฺจ อชฺโฌส ติฏฺฐติฯ

‘‘ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา ธมฺมสมฺภวา;

อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหญฺญติ;

เอวํ อาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพานมุจฺจติฯ

‘‘น โส รชฺชติ รูเปสุ, รูปํ ทิสฺวา ปฏิสฺสโต;

วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตญฺจ นาชฺโฌส ติฏฺฐติฯ

‘‘ยถาสฺส ปสฺสโต รูปํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;

ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;

เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพานมุจฺจติฯ

‘‘น โส รชฺชติ สทฺเทสุ, สทฺทํ สุตฺวา ปฏิสฺสโต;

วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตญฺจ นาชฺโฌส ติฏฺฐติฯ

‘‘ยถาสฺส สุณโต สทฺทํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;

ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;

เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพานมุจฺจติฯ

‘‘น โส รชฺชติ คนฺเธสุ, คนฺธํ ฆตฺวา ปฏิสฺสโต;

วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตญฺจ นาชฺโฌส ติฏฺฐติฯ

‘‘ยถาสฺส ฆายโต คนฺธํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;

ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;

เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพานมุจฺจติฯ

‘‘น โส รชฺชติ รเสสุ, รสํ โภตฺวา ปฏิสฺสโต;

วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตญฺจ นาชฺโฌส ติฏฺฐติฯ

‘‘ยถาสฺส สายโต รสํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;

ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;

เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพานมุจฺจติฯ

‘‘น โส รชฺชติ ผสฺเสสุ, ผสฺสํ ผุสฺส ปฏิสฺสโต;

วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตญฺจ นาชฺโฌส ติฏฺฐติฯ

‘‘ยถาสฺส ผุสโต ผสฺสํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;

ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;

เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพานมุจฺจติฯ

‘‘น โส รชฺชติ ธมฺเมสุ, ธมฺมํ ญตฺวา ปฏิสฺสโต;

วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตญฺจ นาชฺโฌส ติฏฺฐติฯ

‘‘ยถาสฺส ชานโต ธมฺมํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;

ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;

เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพานมุจฺจตี’’ติฯ

‘‘อิมสฺส ขฺวาหํ, ภนฺเต, ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามี’’ติฯ ‘‘สาธุ สาธุ, มาลุกฺยปุตฺต! สาธุ โข ตฺวํ, มาลุกฺยปุตฺต, มยา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานาสิ –

‘‘รูปํ ทิสฺวา สติ มุฏฺฐา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;

สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตญฺจ อชฺโฌส ติฏฺฐติฯ

‘‘ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา รูปสมฺภวา;

อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหญฺญติ;

เอวํ อาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพานมุจฺจติฯ…เป.…ฯ

‘‘น โส รชฺชติ ธมฺเมสุ, ธมฺมํ ญตฺวา ปฏิสฺสโต;

วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตญฺจ นาชฺโฌส ติฏฺฐติฯ

‘‘ยถาสฺส วิชานโต ธมฺมํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;

ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;

เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพานมุจฺจตี’’ติฯ

‘‘อิมสฺส โข, มาลุกฺยปุตฺต, มยา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ’’ติฯ

อถ โข อายสฺมา มาลุกฺยปุตฺโต ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิฯ อถ โข อายสฺมา มาลุกฺยปุตฺโต เอโก วูปกฏฺโฐ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต นจิรสฺเสว – ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ ตทนุตฺตรํ พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสิฯ ‘‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’’ติ อพฺภญฺญาสิฯ อญฺญตโร จ ปนายสฺมา มาลุกฺยปุตฺโต อรหตํ อโหสีติฯ ทุติยํฯ

3. ปริหานธมฺมสุตฺตํ

[96] ‘‘ปริหานธมฺมญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ อปริหานธมฺมญฺจ ฉ จ อภิภายตนานิฯ ตํ สุณาถฯ กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปริหานธมฺโม โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา อุปฺปชฺชนฺติ ปาปกา อกุสลา สรสงฺกปฺปา [อกุสลา ธมฺมา สรสงฺกปฺปา (สฺยา. กํ. ปี. ก.) อุปริ อาสีวิสวคฺเค สตฺตมสุตฺเต ปน ‘‘อากุสลา สรสงฺกปฺปา’’ ตฺเวว สพฺพตฺถ ทิสฺสติ] สํโยชนิยาฯ ตญฺเจ ภิกฺขุ อธิวาเสติ นปฺปชหติ น วิโนเทติ น พฺยนฺตีกโรติ [พฺยนฺติกโรติ (ปี.) พฺยนฺติํ กโรติ (ก.)] น อนภาวํ คเมติ, เวทิตพฺพเมตํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา – ‘ปริหายามิ กุสเลหิ ธมฺเมหิ’ฯ ปริหานญฺเหตํ วุตฺตํ ภควตาติ…เป.…ฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา อุปฺปชฺชนฺติ…เป.… ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย อุปฺปชฺชนฺติ ปาปกา อกุสลา สรสงฺกปฺปา สํโยชนิยาฯ ตญฺเจ ภิกฺขุ อธิวาเสติ นปฺปชหติ น วิโนเทติ น พฺยนฺตีกโรติ น อนภาวํ คเมติ, เวทิตพฺพเมตํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา – ‘ปริหายามิ กุสเลหิ ธมฺเมหิ’ฯ ปริหานญฺเหตํ วุตฺตํ ภควตาติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปริหานธมฺโม โหติฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, อปริหานธมฺโม โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา อุปฺปชฺชนฺติ ปาปกา อกุสลา สรสงฺกปฺปา สํโยชนิยาฯ ตญฺเจ ภิกฺขุ นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ, เวทิตพฺพเมตํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา – ‘น ปริหายามิ กุสเลหิ ธมฺเมหิ’ฯ อปริหานญฺเหตํ วุตฺตํ ภควตาติ…เป.…ฯ