2. สุญฺญตโลกสุตฺตํ
[85] อถ โข อายสฺมา อานนฺโท…เป.… ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘สุญฺโญ โลโก, สุญฺโญ โลโก’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กิตฺตาวตา นุ โข, ภนฺเต, สุญฺโญ โลโกติ วุจฺจตี’’ติ? ‘‘ยสฺมา จ โข, อานนฺท, สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา ตสฺมา สุญฺโญ โลโกติ วุจฺจติฯ กิญฺจ, อานนฺท, สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา? จกฺขุ โข, อานนฺท, สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วาฯ รูปา สุญฺญา อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา, จกฺขุวิญฺญาณํ สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา, จกฺขุสมฺผสฺโส สุญฺโญ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา…เป.… ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วาฯ ยสฺมา จ โข, อานนฺท, สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา, ตสฺมา สุญฺโญ โลโกติ วุจฺจตี’’ติฯ ทุติยํฯ
3. สํขิตฺตธมฺมสุตฺตํ
[86] เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ เม, ภนฺเต, ภควา สํขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตุ, ยมหํ ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา เอโก วูปกฏฺโฐ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหเรยฺย’’นฺติฯ
‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อานนฺท, จกฺขุ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’ติ?
‘‘ทุกฺขํ , ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ – ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’’ติ?
‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘รูปา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจา, ภนฺเต’’…เป.…ฯ
‘‘จกฺขุวิญฺญาณํ…เป.… ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’ติ?
‘‘ทุกฺขํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ – ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’’ติ?
‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’…เป.…ฯ
‘‘ชิวฺหา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจา, ภนฺเต’’…เป.…ฯ
‘‘ชิวฺหาวิญฺญาณํ… ชิวฺหาสมฺผสฺโส…เป.… ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’ติ?
‘‘ทุกฺขํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ – ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’’ติ?
‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’…เป.…ฯ
‘‘เอวํ ปสฺสํ, อานนฺท, สุตวา อริยสาวโก จกฺขุสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ…เป.… จกฺขุสมฺผสฺเสปิ นิพฺพินฺทติ…เป.… ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติฯ นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ; วิราคา วิมุจฺจติ; วิมุตฺตสฺมิํ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติฯ ตติยํฯ
4. ฉนฺนสุตฺตํ
[87] เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปฯ เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา จ สาริปุตฺโต อายสฺมา จ มหาจุนฺโท อายสฺมา จ ฉนฺโน คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต วิหรนฺติฯ เตน โข ปน สมเยน เยน อายสฺมา ฉนฺโน อาพาธิโก โหติ ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน ฯ อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต เยนายสฺมา มหาจุนฺโท เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ มหาจุนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘อายามาวุโส จุนฺท, เยนายสฺมา ฉนฺโน เตนุปสงฺกมิสฺสาม คิลานปุจฺฉกา’’ติฯ ‘‘เอวมาวุโส’’ติ โข อายสฺมา มหาจุนฺโท อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ปจฺจสฺโสสิฯ
อถ โข อายสฺมา จ สาริปุตฺโต อายสฺมา จ มหาจุนฺโท เยนายสฺมา ฉนฺโน เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิํสุฯ นิสชฺช โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อายสฺมนฺตํ ฉนฺนํ เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ เต, อาวุโส ฉนฺน, ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิ ทุกฺขา เวทนา ปฏิกฺกมนฺติ โน อภิกฺกมนฺติ, ปฏิกฺกโมสานํ ปญฺญายติ โน อภิกฺกโม’’ติ?
‘‘น เม, อาวุโส สาริปุตฺต, ขมนียํ น ยาปนียํ, พาฬฺหา เม ทุกฺขา เวทนา อภิกฺกมนฺติ โน ปฏิกฺกมนฺติ, อภิกฺกโมสานํ ปญฺญายติ โน ปฏิกฺกโมฯ เสยฺยถาปิ, อาวุโส, พลวา ปุริโส ติณฺเหน สิขเรน [ขคฺเคน (ก.)] มุทฺธนิ [มุทฺธานํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] อภิมตฺเถยฺย [อภิมนฺเถยฺย (สี.)]; เอวเมว โข, อาวุโส, อธิมตฺตา วาตา มุทฺธนิ [มุทฺธานํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] อูหนนฺติ [อุปหนนฺติ (สี. สฺยา. กํ. ปี. ก.), อุหนนฺติ (ก.)]ฯ น เม, อาวุโส, ขมนียํ, น ยาปนียํ…เป.… โน ปฏิกฺกโมฯ
