‘‘ยสฺมิํ , โภ โคตม, สมเย อจฺจิ วาเตน ขิตฺตา ทูรมฺปิ คจฺฉติ, อิมสฺส ปน ภวํ โคตโม กิํ อุปาทานสฺมิํ ปญฺญาเปตี’’ติ? ‘‘ยสฺมิํ โข, วจฺฉ, สมเย อจฺจิ วาเตน ขิตฺตา ทูรมฺปิ คจฺฉติ, ตมหํ วาตูปาทานํ ปญฺญาเปมิฯ วาโต หิสฺส, วจฺฉ, ตสฺมิํ สมเย อุปาทานํ โหตี’’ติฯ ‘‘ยสฺมิญฺจ ปน, โภ โคตม, สมเย อิมญฺจ กายํ นิกฺขิปติ, สตฺโต จ อญฺญตรํ กายํ อนุปปนฺโน โหติ, อิมสฺส ปน ภวํ โคตโม กิํ อุปาทานสฺมิํ ปญฺญาเปตี’’ติ? ‘‘ยสฺมิํ โข, วจฺฉ, สมเย อิมญฺจ กายํ นิกฺขิปติ, สตฺโต จ อญฺญตรํ กายํ อนุปปนฺโน โหติ, ตมหํ ตณฺหูปาทานํ วทามิฯ ตณฺหา หิสฺส, วจฺฉ, ตสฺมิํ สมเย อุปาทานํ โหตี’’ติ [โหตีติ…เป.… (ก.)]ฯ นวมํฯ

10. อานนฺทสุตฺตํ

[419] อถ โข วจฺฉโคตฺโต ปริพฺพาชโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข วจฺฉโคตฺโต ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กิํ นุ โข, โภ โคตม, อตฺถตฺตา’’ติ? เอวํ วุตฺเต, ภควา ตุณฺหี อโหสิฯ ‘‘กิํ ปน, โภ โคตม, นตฺถตฺตา’’ติ? ทุติยมฺปิ โข ภควา ตุณฺหี อโหสิฯ อถ โข วจฺฉโคตฺโต ปริพฺพาชโก อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิฯ

อถ โข อายสฺมา อานนฺโท อจิรปกฺกนฺเต วจฺฉโคตฺเต ปริพฺพาชเก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กิํ นุ โข, ภนฺเต, ภควา วจฺฉโคตฺตสฺส ปริพฺพาชกสฺส ปญฺหํ ปุฏฺโฐ น พฺยากาสี’’ติ? ‘‘อหญฺจานนฺท, วจฺฉโคตฺตสฺส ปริพฺพาชกสฺส ‘อตฺถตฺตา’ติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘อตฺถตฺตา’ติ พฺยากเรยฺยํ, เย เต, อานนฺท, สมณพฺราหฺมณา สสฺสตวาทา เตสเมตํ สทฺธิํ [เตสเมตํ ลทฺธิ (สี.)] อภวิสฺสฯ อหญฺจานนฺท, วจฺฉโคตฺตสฺส ปริพฺพาชกสฺส ‘นตฺถตฺตา’ติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘นตฺถตฺตา’ติ พฺยากเรยฺยํ, เย เต, อานนฺท, สมณพฺราหฺมณา อุจฺเฉทวาทา เตสเมตํ สทฺธิํ อภวิสฺสฯ อหญฺจานนฺท, วจฺฉโคตฺตสฺส ปริพฺพาชกสฺส ‘อตฺถตฺตา’ติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘อตฺถตฺตา’ติ พฺยากเรยฺยํ, อปิ นุ เม ตํ, อานนฺท, อนุโลมํ อภวิสฺส ญาณสฺส อุปฺปาทาย – ‘สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตา’’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ

‘‘อหญฺจานนฺท, วจฺฉโคตฺตสฺส ปริพฺพาชกสฺส ‘นตฺถตฺตา’ติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘นตฺถตฺตา’ติ พฺยากเรยฺยํ , สมฺมูฬฺหสฺส, อานนฺท, วจฺฉโคตฺตสฺส ปริพฺพาชกสฺส ภิยฺโย สมฺโมหาย อภวิสฺส – ‘อหุวา เม นูน ปุพฺเพ อตฺตา, โส เอตรหิ นตฺถี’’’ติฯ ทสมํฯ

11. สภิยกจฺจานสุตฺตํ

[420] เอกํ สมยํ อายสฺมา สภิโย กจฺจาโน ญาติเก วิหรติ คิญฺชกาวสเถฯ อถ โข วจฺฉโคตฺโต ปริพฺพาชโก เยนายสฺมา สภิโย กจฺจาโน เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา สภิเยน กจฺจาเนน สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข วจฺฉโคตฺโต ปริพฺพาชโก อายสฺมนฺตํ สภิยํ กจฺจานํ เอตทโวจ – ‘‘กิํ นุ โข โภ, กจฺจาน, โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ? ‘‘อพฺยากตํ โข เอตํ, วจฺฉ, ภควตา – ‘โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’’ติฯ ‘‘กิํ ปน, โภ กจฺจาน, น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ? ‘‘เอตมฺปิ โข, วจฺฉ, อพฺยากตํ ภควตา – ‘น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’’ติฯ

‘‘กิํ นุ โข, โภ กจฺจาน, โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ? ‘‘อพฺยากตํ โข เอตํ, วจฺฉ, ภควตา – ‘โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’’ติฯ ‘‘กิํ ปน, โภ กจฺจาน, เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ? ‘‘เอตมฺปิ โข, วจฺฉ, อพฺยากตํ ภควตา – ‘เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’’ติฯ

‘‘‘กิํ นุ โข, โภ กจฺจาน, โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน – ‘อพฺยากตํ โข เอตํ, วจฺฉ, ภควตา – โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ วเทสิ ฯ ‘กิํ ปน, โภ กจฺจาน, น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน – ‘อพฺยากตํ โข เอตํ, วจฺฉ, ภควตา – น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ วเทสิฯ ‘กิํ นุ โข, โภ กจฺจาน, โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน – ‘อพฺยากตํ โข เอตํ, วจฺฉ , ภควตา – โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ วเทสิฯ