11. มคฺคงฺคสุตฺตํ

[376] ‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโคฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโคฯ อิติ โข, ภิกฺขเว , เทสิตํ โว มยา อสงฺขตํ, เทสิโต อสงฺขตคามิมคฺโคฯ ยํ, ภิกฺขเว, สตฺถารา กรณียํ สาวกานํ หิเตสินา อนุกมฺปเกน อนุกมฺปํ อุปาทาย กตํ โว ตํ มยาฯ เอตานิ, ภิกฺขเว, รุกฺขมูลานิ, เอตานิ สุญฺญาคารานิฯ ฌายถ, ภิกฺขเว, มา ปมาทตฺถ; มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถฯ อยํ โว อมฺหากํ อนุสาสนี’’ติฯ เอกาทสมํฯ

ปฐโม วคฺโคฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

กาโย สมโถ สวิตกฺโก, สุญฺญโต สติปฏฺฐานา;

สมฺมปฺปธานา อิทฺธิปาทา, อินฺทฺริยพลโพชฺฌงฺคา;

มคฺเคน เอกาทสมํ, ตสฺสุทฺทานํ ปวุจฺจติฯ

2. ทุติยวคฺโค

1. อสงฺขตสุตฺตํ

[377] ‘‘อสงฺขตญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ อสงฺขตคามิญฺจ มคฺคํฯ ตํ สุณาถฯ กตมญฺจ, ภิกฺขเว, อสงฺขตํ? โย, ภิกฺขเว, ราคกฺขโย โทสกฺขโย โมหกฺขโย – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตํฯ กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? สมโถฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโคฯ อิติ โข, ภิกฺขเว, เทสิตํ โว มยา อสงฺขตํ, เทสิโต อสงฺขตคามิมคฺโคฯ ยํ, ภิกฺขเว, สตฺถารา กรณียํ สาวกานํ หิเตสินา อนุกมฺปเกน อนุกมฺปํ อุปาทาย, กตํ โว ตํ มยาฯ เอตานิ, ภิกฺขเว, รุกฺขมูลานิ, เอตานิ สุญฺญาคารานิฯ ฌายถ, ภิกฺขเว, มา ปมาทตฺถ; มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถฯ อยํ โว อมฺหากํ อนุสาสนีติฯ

‘‘อสงฺขตญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ อสงฺขตคามิญฺจ มคฺคํฯ ตํ สุณาถฯ กตมญฺจ, ภิกฺขเว, อสงฺขตํ? โย, ภิกฺขเว, ราคกฺขโย โทสกฺขโย โมหกฺขโย – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตํฯ กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? วิปสฺสนาฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโคฯ อิติ โข, ภิกฺขเว, เทสิตํ โว มยา อสงฺขตํ…เป.… อยํ โว อมฺหากํ อนุสาสนีติฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? สวิตกฺโก สวิจาโร สมาธิฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อวิตกฺโก วิจารมตฺโต สมาธิฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อวิตกฺโก อวิจาโร สมาธิฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.…ฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? สุญฺญโต สมาธิฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อนิมิตฺโต สมาธิฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อปฺปณิหิโต สมาธิฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.…ฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เวทนาสุ เวทนานุปสฺสี วิหรติ…เป.… อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จิตฺเต จิตฺตานุปสฺสี…เป.… อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ…เป.… อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.…ฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติฯ

อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.…ฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค …เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วีริยสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จิตฺตสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วีมํสสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.…ฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺธินฺทฺริยํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํฯ

อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วีริยินฺทฺริยํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ…เป.… อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สตินฺทฺริยํ ภาเวติ…เป.… อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมาธินฺทฺริยํ ภาเวติ…เป.… อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปญฺญินฺทฺริยํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.…ฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺธาพลํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ…เป.… อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วีริยพลํ ภาเวติ…เป.… อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สติพลํ ภาเวติ…เป.… อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมาธิพลํ ภาเวติ…เป.… อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปญฺญาพลํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.…ฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ…เป.… อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ…เป.… วีริยสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ…เป.… ปีติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ…เป.… ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ…เป.… สมาธิสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ…เป.… อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.…ฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺมาทิฏฺฐิํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺมาสงฺกปฺปํ ภาเวติ …เป.… สมฺมาวาจํ ภาเวติ…เป.… สมฺมากมฺมนฺตํ ภาเวติ…เป.… สมฺมาอาชีวํ ภาเวติ…เป.… สมฺมาวายามํ ภาเวติ…เป.… สมฺมาสติํ ภาเวติ…เป.… อสงฺขตญฺจ โว ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ อสงฺขตคามิญฺจ มคฺคํฯ ตํ สุณาถฯ

กตมญฺจ, ภิกฺขเว, อสงฺขตํ…เป.…? กตโม จ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺมาสมาธิํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํ ฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสงฺขตคามิมคฺโคฯ อิติ โข, ภิกฺขเว, เทสิตํ โว มยา อสงฺขตํ, เทสิโต อสงฺขตคามิมคฺโคฯ ยํ, ภิกฺขเว, สตฺถารา กรณียํ สาวกานํ หิเตสินา อนุกมฺปเกน อนุกมฺปํ อุปาทาย, กตํ โว ตํ มยาฯ เอตานิ, ภิกฺขเว, รุกฺขมูลานิ, เอตานิ สุญฺญาคารานิฯ ฌายถ, ภิกฺขเว, มา ปมาทตฺถ; มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถฯ อยํ โว อมฺหากํ อนุสาสนี’’ติฯ ปฐมํฯ

2. อนตสุตฺตํ

[378] ‘‘อนตญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ, อนตคามิญฺจ มคฺคํฯ ตํ สุณาถฯ กตมญฺจ, ภิกฺขเว, อนตํ…เป.…’’ฯ (ยถา อสงฺขตํ ตถา วิตฺถาเรตพฺพํ)ฯ ทุติยํฯ

3-32. อนาสวาทิสุตฺตํ

[379-408] ‘‘อนาสวญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ อนาสวคามิญฺจ มคฺคํฯ ตํ สุณาถฯ กตมญฺจ, ภิกฺขเว, อนาสวํ…เป.… สจฺจญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ สจฺจคามิญฺจ มคฺคํฯ ตํ สุณาถฯ กตมญฺจ, ภิกฺขเว, สจฺจํ…เป.… ปารญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ ปารคามิญฺจ มคฺคํฯ ตํ สุณาถฯ กตมญฺจ, ภิกฺขเว, ปารํ…เป.… นิปุณญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ นิปุณคามิญฺจ มคฺคํฯ ตํ สุณาถฯ กตมญฺจ, ภิกฺขเว, นิปุณํ…เป.… สุทุทฺทสญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ สุทุทฺทสคามิญฺจ มคฺคํฯ ตํ สุณาถฯ กตมญฺจ, ภิกฺขเว, สุทุทฺทสํ…เป.… อชชฺชรญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ อชชฺชรคามิญฺจ มคฺคํฯ ตํ สุณาถฯ กตมญฺจ, ภิกฺขเว, อชชฺชรํ…เป.… ธุวญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ ธุวคามิญฺจ มคฺคํฯ ตํ สุณาถฯ กตมญฺจ, ภิกฺขเว, ธุวํ…เป.… อปโลกิตญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ อปโลกิตคามิญฺจ มคฺคํฯ ตํ สุณาถฯ กตมญฺจ, ภิกฺขเว, อปโลกิตํ…เป.… อนิทสฺสนญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ อนิทสฺสนคามิญฺจ มคฺคํฯ ตํ สุณาถฯ กตมญฺจ, ภิกฺขเว, อนิทสฺสนํ…เป.… นิปฺปปญฺจญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ นิปฺปปญฺจคามิญฺจ มคฺคํฯ ตํ สุณาถฯ กตมญฺจ, ภิกฺขเว, นิปฺปปญฺจํ…เป.…?

‘‘สนฺตญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ สนฺตคามิญฺจ มคฺคํฯ ตํ สุณาถฯ กตมญฺจ, ภิกฺขเว, สนฺตํ…เป.… อมตญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ อมตคามิญฺจ มคฺคํฯ ตํ สุณาถฯ กตมญฺจ, ภิกฺขเว, อมตํ…เป.… ปณีตญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ ปณีตคามิญฺจ มคฺคํฯ ตํ สุณาถฯ