9. ปฐมสมุคฺฆาตสปฺปายสุตฺตํ
[31] ‘‘สพฺพมญฺญิตสมุคฺฆาตสปฺปายํ โว, ภิกฺขเว, ปฏิปทํ เทเสสฺสามิฯ ตํ สุณาถฯ กตมา จ สา, ภิกฺขเว, สพฺพมญฺญิตสมุคฺฆาตสปฺปายา ปฏิปทา? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จกฺขุํ น มญฺญติ, จกฺขุสฺมิํ น มญฺญติ, จกฺขุโต น มญฺญติ, จกฺขุํ เมติ น มญฺญติฯ รูเป น มญฺญติ…เป.… จกฺขุวิญฺญาณํ น มญฺญติ, จกฺขุสมฺผสฺสํ น มญฺญติ, ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ น มญฺญติ, ตสฺมิมฺปิ น มญฺญติ, ตโตปิ น มญฺญติ, ตํ เมติ น มญฺญติฯ ยญฺหิ, ภิกฺขเว, มญฺญติ, ยสฺมิํ มญฺญติ, ยโต มญฺญติ, ยํ เมติ มญฺญติ, ตโต ตํ โหติ อญฺญถาฯ อญฺญถาภาวี ภวสตฺโต โลโก ภวเมวาภินนฺทติ…เป.… ชิวฺหํ น มญฺญติ, ชิวฺหาย น มญฺญติ, ชิวฺหาโต น มญฺญติ, ชิวฺหา เมติ น มญฺญติฯ รเส น มญฺญติ…เป.… ชิวฺหาวิญฺญาณํ น มญฺญติ, ชิวฺหาสมฺผสฺสํ น มญฺญติฯ ยมฺปิทํ ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ น มญฺญติ, ตสฺมิมฺปิ น มญฺญติ, ตโตปิ น มญฺญติ, ตํ เมติ น มญฺญติฯ ยญฺหิ, ภิกฺขเว, มญฺญติ, ยสฺมิํ มญฺญติ, ยโต มญฺญติ, ยํ เมติ มญฺญติ, ตโต ตํ โหติ อญฺญถาฯ อญฺญถาภาวี ภวสตฺโต โลโก ภวเมวาภินนฺทติ…เป.… มนํ น มญฺญติ, มนสฺมิํ น มญฺญติ, มนโต น มญฺญติ, มโน เมติ น มญฺญติฯ ธมฺเม น มญฺญติ…เป.… มโนวิญฺญาณํ น มญฺญติ, มโนสมฺผสฺสํ น มญฺญติฯ ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ น มญฺญติ, ตสฺมิมฺปิ น มญฺญติ, ตโตปิ น มญฺญติ, ตํ เมติ น มญฺญติฯ ยญฺหิ, ภิกฺขเว, มญฺญติ, ยสฺมิํ มญฺญติ, ยโต มญฺญติ, ยํ เมติ มญฺญติ, ตโต ตํ โหติ อญฺญถาฯ อญฺญถาภาวี ภวสตฺโต โลโก ภวเมวาภินนฺทติฯ ยาวตา, ภิกฺขเว, ขนฺธธาตุอายตนํ ตมฺปิ น มญฺญติ, ตสฺมิมฺปิ น มญฺญติ, ตโตปิ น มญฺญติ, ตํ เมติ น มญฺญติฯ โส เอวํ อมญฺญมาโน น จ กิญฺจิ โลเก อุปาทิยติฯ อนุปาทิยํ น ปริตสฺสติฯ อปริตสฺสํ ปจฺจตฺตญฺเญว ปรินิพฺพายติฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาติ ฯ อยํ โข สา, ภิกฺขเว, สพฺพมญฺญิตสมุคฺฆาตสปฺปายา ปฏิปทา’’ติฯ นวมํฯ
10. ทุติยสมุคฺฆาตสปฺปายสุตฺตํ
[32] ‘‘สพฺพมญฺญิตสมุคฺฆาตสปฺปายํ โว, ภิกฺขเว, ปฏิปทํ เทเสสฺสามิฯ ตํ สุณาถฯ กตมา จ สา, ภิกฺขเว, สพฺพมญฺญิตสมุคฺฆาตสปฺปายา ปฏิปทา?
‘‘ตํ กิํ มญฺญถ, ภิกฺขเว, จกฺขุํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’ติ?
‘‘ทุกฺขํ , ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ – ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’’ติ?
‘‘โน เหตํ ภนฺเต’’ฯ
‘‘รูปา…เป.… จกฺขุวิญฺญาณํ… จกฺขุสมฺผสฺโส นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺโจ, ภนฺเต’’…เป.…ฯ
‘‘ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’ติ?
‘‘ทุกฺขํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ – ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’’ติ?
‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’…เป.…ฯ
‘‘ชิวฺหา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจา ภนฺเต’’…เป.…ฯ
‘‘รสา… ชิวฺหาวิญฺญาณํ… ชิวฺหาสมฺผสฺโส…เป.… ยมฺปิทํ ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’…เป.… ธมฺมา… มโนวิญฺญาณํ… มโนสมฺผสฺโส นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วาติ?
‘‘อนิจฺโจ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’ติ?
‘‘ทุกฺขํ ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ – ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’’ติ?
‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘เอวํ ปสฺสํ, ภิกฺขเว, สุตวา อริยสาวโก จกฺขุสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, รูเปสุปิ นิพฺพินฺทติ, จกฺขุวิญฺญาเณปิ นิพฺพินฺทติ, จกฺขุสมฺผสฺเสปิ นิพฺพินฺทติฯ ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ…เป.… ชิวฺหายปิ นิพฺพินฺทติ, รเสสุปิ…เป.… ยมฺปิทํ ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติฯ มนสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, ธมฺเมสุปิ นิพฺพินฺทติ, มโนวิญฺญาเณปิ นิพฺพินฺทติ, มโนสมฺผสฺเสปิ นิพฺพินฺทติฯ ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติฯ นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ; วิราคา วิมุจฺจติ; วิมุตฺตสฺมิํ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติฯ
‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาติ ฯ อยํ โข สา, ภิกฺขเว, สพฺพมญฺญิตสมุคฺฆาตสปฺปายา ปฏิปทา’’ติฯ ทสมํฯ
สพฺพวคฺโค ตติโยฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
สพฺพญฺจ ทฺเวปิ ปหานา, ปริชานาปเร ทุเว;
อาทิตฺตํ อทฺธภูตญฺจ, สารุปฺปา ทฺเว จ สปฺปายา;
วคฺโค เตน ปวุจฺจตีติฯ
4. ชาติธมฺมวคฺโค
1-10. ชาติธมฺมาทิสุตฺตทสกํ
[33] สาวตฺถินิทานํ ฯ ตตฺร โข…เป.… ‘‘สพฺพํ, ภิกฺขเว, ชาติธมฺมํฯ กิญฺจ, ภิกฺขเว, สพฺพํ ชาติธมฺมํ? จกฺขุ, ภิกฺขเว, ชาติธมฺมํฯ รูปา… จกฺขุวิญฺญาณํ… จกฺขุสมฺผสฺโส ชาติธมฺโมฯ ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ ชาติธมฺมํ…เป.… ชิวฺหา… รสา… ชิวฺหาวิญฺญาณํ… ชิวฺหาสมฺผสฺโส… ยมฺปิทํ ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ ชาติธมฺมํฯ กาโย…เป... มโน ชาติธมฺโม, ธมฺมา ชาติธมฺมา, มโนวิญฺญาณํ ชาติธมฺมํ, มโนสมฺผสฺโส ชาติธมฺโมฯ ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ ชาติธมฺมํฯ เอวํ ปสฺสํ, ภิกฺขเว, สุตวา อริยสาวโก จกฺขุสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, รูเปสุปิ… จกฺขุวิญฺญาเณปิ… จกฺขุสมฺผสฺเสปิ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติฯ ปฐมํฯ
[34] ‘‘สพฺพํ , ภิกฺขเว, ชราธมฺมํ…เป.… สํขิตฺตํฯ ทุติยํฯ
[35] ‘‘สพฺพํ, ภิกฺขเว, พฺยาธิธมฺมํ…เป.…ฯ ตติยํฯ
[36] ‘‘สพฺพํ, ภิกฺขเว, มรณธมฺมํ…เป.…ฯ จตุตฺถํฯ
[37] ‘‘สพฺพํ, ภิกฺขเว, โสกธมฺมํ…เป.…ฯ ปญฺจมํฯ
[38] ‘‘สพฺพํ, ภิกฺขเว, สํกิเลสิกธมฺมํ…เป.…ฯ ฉฏฺฐํฯ
