เมนู

รโหคตํ ทฺเว อากาสํ, อคารํ ทฺเว จ อานนฺทา;

สมฺพหุลา ทุเว วุตฺตา, ปญฺจกงฺโค จ ภิกฺขุนาติฯ

3. อฏฺฐสตปริยายวคฺโค

1. สีวกสุตฺตํ

[269] เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปฯ อถ โข โมฬิยสีวโก ปริพฺพาชโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โมฬิยสีวโก ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สนฺติ, โภ โคตม, เอเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน – ‘ยํ กิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา สพฺพํ ตํ ปุพฺเพกตเหตู’ติฯ อิธ [อิธ ปน (สฺยา. กํ. ปี. ก.)] ภวํ โคตโม กิมาหา’’ติ?

‘‘ปิตฺตสมุฏฺฐานานิปิ โข, สีวก, อิเธกจฺจานิ เวทยิตานิ อุปฺปชฺชนฺติฯ สามมฺปิ โข เอตํ, สีวก, เวทิตพฺพํ [เอวํ เวทิตพฺพํ (สฺยา. กํ. ก.)] ยถา ปิตฺตสมุฏฺฐานานิปิ อิเธกจฺจานิ เวทยิตานิ อุปฺปชฺชนฺติ; โลกสฺสปิ โข เอตํ, สีวก, สจฺจสมฺมตํ ยถา ปิตฺตสมุฏฺฐานานิปิ อิเธกจฺจานิ เวทยิตานิ อุปฺปชฺชนฺติฯ ตตฺร, สีวก, เย เต สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน – ‘ยํ กิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา สพฺพํ ตํ ปุพฺเพกตเหตู’ติฯ ยญฺจ สามํ ญาตํ ตญฺจ อติธาวนฺติ, ยญฺจ โลเก สจฺจสมฺมตํ ตญฺจ อติธาวนฺติฯ ตสฺมา เตสํ สมณพฺราหฺมณานํ มิจฺฉาติ วทามิฯ

‘‘เสมฺหสมุฏฺฐานานิปิ โข, สีวก…เป.… วาตสมุฏฺฐานานิปิ โข, สีวก…เป.… สนฺนิปาติกานิปิ โข, สีวก…เป.… อุตุปริณามชานิปิ โข, สีวก…เป.… วิสมปริหารชานิปิ โข, สีวก…เป.… โอปกฺกมิกานิปิ โข, สีวก…เป.… กมฺมวิปากชานิปิ โข, สีวก, อิเธกจฺจานิ เวทยิตานิ อุปฺปชฺชนฺติฯ สามมฺปิ โข เอตํ, สีวก, เวทิตพฺพํฯ

ยถา กมฺมวิปากชานิปิ อิเธกจฺจานิ เวทยิตานิ อุปฺปชฺชนฺติ; โลกสฺสปิ โข เอตํ, สีวก, สจฺจสมฺมตํฯ ยถา กมฺมวิปากชานิปิ อิเธกจฺจานิ เวทยิตานิ อุปฺปชฺชนฺติ; ตตฺร, สีวก, เย เต สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน – ‘ยํ กิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา สพฺพํ ตํ ปุพฺเพกตเหตู’ติฯ ยญฺจ สามํ ญาตํ ตญฺจ อติธาวนฺติ ยญฺจ โลเก สจฺจสมฺมตํ ตญฺจ อติธาวนฺติฯ ตสฺมา เตสํ สมณพฺราหฺมณานํ มิจฺฉาติ วทามีติฯ เอวํ วุตฺเต, โมฬิยสีวโก ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม, อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม …เป.… อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คต’’’นฺติฯ

‘‘ปิตฺตํ เสมฺหญฺจ วาโต จ, สนฺนิปาตา อุตูนิ จ;

วิสมํ โอปกฺกมิกํ, กมฺมวิปาเกน อฏฺฐมี’’ติฯ ปฐมํ;

2. อฏฺฐสตสุตฺตํ

[270] ‘‘อฏฺฐสตปริยายํ โว, ภิกฺขเว, ธมฺมปริยายํ เทเสสฺสามิฯ ตํ สุณาถฯ กตโม จ, ภิกฺขเว, อฏฺฐสตปริยาโย, ธมฺมปริยาโย? ทฺเวปิ มยา, ภิกฺขเว, เวทนา วุตฺตา ปริยาเยน; ติสฺโสปิ มยา เวทนา วุตฺตา ปริยาเยน; ปญฺจปิ มยา เวทนา วุตฺตา ปริยาเยน; ฉปิ มยา เวทนา วุตฺตา ปริยาเยน; อฏฺฐารสาปิ มยา เวทนา วุตฺตา ปริยาเยน; ฉตฺติํสาปิ มยา เวทนา วุตฺตา ปริยาเยน; อฏฺฐสตมฺปิ มยา เวทนา วุตฺตา ปริยาเยนฯ ‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, ทฺเว เวทนา? กายิกา จ เจตสิกา จ – อิมา วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, ทฺเว เวทนาฯ กตมา จ, ภิกฺขเว, ติสฺโส เวทนา? สุขา เวทนา, ทุกฺขา เวทนา, อทุกฺขมสุขา เวทนา – อิมา วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, ติสฺโส เวทนาฯ กตมา จ, ภิกฺขเว, ปญฺจ เวทนา? สุขินฺทฺริยํ, ทุกฺขินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ, โทมนสฺสินฺทฺริยํ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ – อิมา วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, ปญฺจ เวทนาฯ กตมา จ, ภิกฺขเว, ฉ เวทนา? จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา…เป.… มโนสมฺผสฺสชา เวทนา – อิมา วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, ฉ เวทนาฯ กตมา จ, ภิกฺขเว, อฏฺฐารส เวทนา? ฉ โสมนสฺสูปวิจารา, ฉ โทมนสฺสูปวิจารา, ฉ อุเปกฺขูปวิจารา – อิมา วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, อฏฺฐารส เวทนาฯ กตมา จ, ภิกฺขเว, ฉตฺติํส เวทนา? ฉ เคหสิตานิ [เคหสฺสิตานิ (อฏฺฐ.)] โสมนสฺสานิ, ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ [เนกฺขมฺมสฺสิตานิ (อฏฺฐ.)] โสมนสฺสานิ, ฉ เคหสิตานิ โทมนสฺสานิ, ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โทมนสฺสานิ, ฉ เคหสิตา อุเปกฺขา , ฉ เนกฺขมฺมสิตา อุเปกฺขา – อิมา วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, ฉตฺติํส เวทนาฯ กตมญฺจ, ภิกฺขเว, อฏฺฐสตํ เวทนา? อตีตา ฉตฺติํส เวทนา, อนาคตา ฉตฺติํส เวทนา, ปจฺจุปฺปนฺนา ฉตฺติํส เวทนา – อิมา วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, อฏฺฐสตํ เวทนาฯ อยํ, ภิกฺขเว, อฏฺฐสตปริยาโย ธมฺมปริยาโย’’ติฯ ทุติยํฯ

3. อญฺญตรภิกฺขุสุตฺตํ

[271] อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กตมา นุ โข, ภนฺเต, เวทนา, กตโม เวทนาสมุทโย, กตมา เวทนาสมุทยคามินี ปฏิปทา? กตโม เวทนานิโรโธ, กตมา เวทนานิโรธคามินี ปฏิปทา? โก เวทนาย อสฺสาโท, โก อาทีนโว, กิํ นิสฺสรณ’’นฺติ?

‘‘ติสฺโส อิมา, ภิกฺขุ, เวทนา – สุขา เวทนา, ทุกฺขา เวทนา, อทุกฺขมสุขา เวทนาฯ อิมา วุจฺจนฺติ, ภิกฺขุ, เวทนาฯ ผสฺสสมุทยา เวทนาสมุทโยฯ ตณฺหา เวทนาสมุทยคามินี ปฏิปทาฯ ผสฺสนิโรธา เวทนานิโรโธฯ อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค เวทนานิโรธคามินี ปฏิปทา, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… สมฺมาสมาธิฯ ยํ เวทนํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ, อยํ เวทนาย อสฺสาโท; ยา เวทนา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา, อยํ เวทนาย อาทีนโว; โย เวทนาย ฉนฺทราควินโย ฉนฺทราคปฺปหานํ, อิทํ เวทนาย นิสฺสรณ’’นฺติฯ ตติยํฯ

4. ปุพฺพสุตฺตํ

[272] ‘‘ปุพฺเพว เม, ภิกฺขเว, สมฺโพธา อนภิสมฺพุทฺธสฺส โพธิสตฺตสฺเสว สโต เอตทโหสิ – ‘กตมา นุ โข เวทนา, กตโม เวทนาสมุทโย, กตมา เวทนาสมุทยคามินี ปฏิปทา, กตโม เวทนานิโรโธ, กตมา เวทนานิโรธคามินี ปฏิปทา? โก เวทนาย อสฺสาโท, โก อาทีนโว, กิํ นิสฺสรณ’นฺติ? ตสฺส มยฺหํ, ภิกฺขเว, เอตทโหสิ – ‘ติสฺโส อิมา เวทนา – สุขา เวทนา, ทุกฺขา เวทนา, อทุกฺขมสุขา เวทนาฯ อิมา วุจฺจนฺติ เวทนาฯ ผสฺสสมุทยา เวทนาสมุทโยฯ ตณฺหา เวทนาสมุทยคามินี ปฏิปทา…เป.… โย เวทนาย ฉนฺทราควินโย ฉนฺทราคปฺปหานํฯ อิทํ เวทนาย นิสฺสรณ’’’นฺติฯ จตุตฺถํฯ