‘‘อุปมา โข มฺยายํ, ภิกฺขุ, กตา อตฺถสฺส วิญฺญาปนายฯ อยญฺเจตฺถ อตฺโถ – ‘นคร’นฺติ โข, ภิกฺขุ, อิมสฺเสตํ จาตุมหาภูติกสฺส กายสฺส อธิวจนํ มาตาเปตฺติกสมฺภวสฺส โอทนกุมฺมาสูปจยสฺส อนิจฺจุจฺฉาทนปริมทฺทนเภทนวิทฺธํสนธมฺมสฺสฯ ‘ฉ ทฺวารา’ติ โข, ภิกฺขุ, ฉนฺเนตํ อชฺฌตฺติกานํ อายตนานํ อธิวจนํฯ ‘โทวาริโก’ติ โข, ภิกฺขุ, สติยา เอตํ อธิวจนํฯ ‘สีฆํ ทูตยุค’นฺติ โข, ภิกฺขุ, สมถวิปสฺสนาเนตํ อธิวจนํฯ ‘นครสฺสามี’ติ โข, ภิกฺขุ, วิญฺญาณสฺเสตํ อธิวจนํฯ ‘มชฺเฌ สิงฺฆาฏโก’ติ โข , ภิกฺขุ, จตุนฺเนตํ มหาภูตานํ อธิวจนํ – ปถวีธาตุยา, อาโปธาตุยา, เตโชธาตุยา, วาโยธาตุยาฯ ‘ยถาภูตํ วจน’นฺติ โข, ภิกฺขุ, นิพฺพานสฺเสตํ อธิวจนํฯ ‘ยถาคตมคฺโค’ติ โข, ภิกฺขุ, อริยสฺเสตํ อฏฺฐงฺคิกสฺส มคฺคสฺส อธิวจนํ, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิยา…เป.… สมฺมาสมาธิสฺสา’’ติฯ อฏฺฐมํฯ

9. วีโณปมสุตฺตํ

[246] ‘‘ยสฺส กสฺสจิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา จกฺขุวิญฺเญยฺเยสุ รูเปสุ อุปฺปชฺเชยฺย ฉนฺโท วา ราโค วา โทโส วา โมโห วา ปฏิฆํ วาปิ [ปฏิฆํ วา (สี.)] เจตโส, ตโต จิตฺตํ นิวาเรยฺยฯ สภโย เจโส มคฺโค สปฺปฏิภโย จ สกณฺฏโก จ สคหโน จ อุมฺมคฺโค จ กุมฺมคฺโค จ ทุหิติโก จฯ อสปฺปุริสเสวิโต เจโส มคฺโค, น เจโส มคฺโค สปฺปุริเสหิ เสวิโตฯ น ตฺวํ เอตํ อรหสีติฯ ตโต จิตฺตํ นิวารเย จกฺขุวิญฺเญยฺเยหิ รูเปหิ…เป.… ยสฺส กสฺสจิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา ชิวฺหาวิญฺเญยฺเยสุ รเสสุ…เป.… มโนวิญฺเญยฺเยสุ ธมฺเมสุ อุปฺปชฺเชยฺย ฉนฺโท วา ราโค วา โทโส วา โมโห วา ปฏิฆํ วาปิ เจตโส ตโต จิตฺตํ นิวาเรยฺยฯ สภโย เจโส มคฺโค สปฺปฏิภโย จ สกณฺฏโก จ สคหโน จ อุมฺมคฺโค จ กุมฺมคฺโค จ ทุหิติโก จฯ อสปฺปุริสเสวิโต เจโส มคฺโค, น เจโส มคฺโค สปฺปุริเสหิ เสวิโตฯ น ตฺวํ เอตํ อรหสีติฯ ตโต จิตฺตํ นิวารเย มโนวิญฺเญยฺเยหิ ธมฺเมหิฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, กิฏฺฐํ สมฺปนฺนํฯ

กิฏฺฐารกฺโข [กิฏฺฐารกฺขโก (สี.)] จ ปมตฺโต, โคโณ จ กิฏฺฐาโท อทุํ กิฏฺฐํ โอตริตฺวา ยาวทตฺถํ มทํ อาปชฺเชยฺย ปมาทํ อาปชฺเชยฺย ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน ฉสุ ผสฺสายตเนสุ อสํวุตการี ปญฺจสุ กามคุเณสุ ยาวทตฺถํ มทํ อาปชฺชติ ปมาทํ อาปชฺชติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, กิฏฺฐํ สมฺปนฺนํ กิฏฺฐารกฺโข จ อปฺปมตฺโต โคโณ จ กิฏฺฐาโท อทุํ กิฏฺฐํ โอตเรยฺยฯ ตเมนํ กิฏฺฐารกฺโข นาสายํ สุคฺคหิตํ คณฺเหยฺยฯ นาสายํ สุคฺคหิตํ คเหตฺวา อุปริฆฏายํ สุนิคฺคหิตํ นิคฺคณฺเหยฺยฯ อุปริฆฏายํ สุนิคฺคหิตํ นิคฺคเหตฺวา ทณฺเฑน สุตาฬิตํ ตาเฬยฺยฯ ทณฺเฑน สุตาฬิตํ ตาเฬตฺวา โอสชฺเชยฺยฯ ทุติยมฺปิ โข, ภิกฺขเว …เป.… ตติยมฺปิ โข, ภิกฺขเว, โคโณ กิฏฺฐาโท อทุํ กิฏฺฐํ โอตเรยฺยฯ ตเมนํ กิฏฺฐารกฺโข นาสายํ สุคฺคหิตํ คณฺเหยฺยฯ นาสายํ สุคฺคหิตํ คเหตฺวา อุปริฆฏายํ สุนิคฺคหิตํ นิคฺคณฺเหยฺยฯ อุปริฆฏายํ สุนิคฺคหิตํ นิคฺคเหตฺวา ทณฺเฑน สุตาฬิตํ ตาเฬยฺยฯ ทณฺเฑน สุตาฬิตํ ตาเฬตฺวา โอสชฺเชยฺยฯ เอวญฺหิ โส, ภิกฺขเว, โคโณ กิฏฺฐาโท คามคโต วา อรญฺญคโต วา, ฐานพหุโล วา อสฺส นิสชฺชพหุโล วา น ตํ กิฏฺฐํ ปุน โอตเรยฺย – ตเมว ปุริมํ ทณฺฑสมฺผสฺสํ สมนุสฺสรนฺโตฯ เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ยโต โข ภิกฺขุโน ฉสุ ผสฺสายตเนสุ จิตฺตํ อุทุชิตํ โหติ สุทุชิตํ, อชฺฌตฺตเมว สนฺติฏฺฐติ, สนฺนิสีทติ, เอโกทิ โหติ, สมาธิยติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, รญฺโญ วา ราชมหามตฺตสฺส วา วีณาย สทฺโท อสฺสุตปุพฺโพ อสฺสฯ โส วีณาสทฺทํ สุเณยฺยฯ โส เอวํ วเทยฺย – ‘อมฺโภ, กสฺส [กิสฺส (สี. ปี.)] นุ โข เอโส สทฺโท เอวํรชนีโย เอวํกมนีโย เอวํมทนีโย เอวํมุจฺฉนีโย เอวํพนฺธนีโย’ติ? ตเมนํ เอวํ วเทยฺยุํ – ‘เอสา, โข, ภนฺเต, วีณา นาม, ยสฺสา เอโส สทฺโท เอวํรชนีโย เอวํกมนีโย เอวํมทนีโย เอวํมุจฺฉนีโย เอวํพนฺธนีโย’ติฯ โส เอวํ วเทยฺย – ‘คจฺฉถ เม, โภ, ตํ วีณํ อาหรถา’ติฯ ตสฺส ตํ วีณํ อาหเรยฺยุํฯ ตเมนํ เอวํ วเทยฺยุํ – ‘อยํ โข สา, ภนฺเต, วีณา ยสฺสา เอโส สทฺโท เอวํรชนีโย เอวํกมนีโย เอวํมทนีโย เอวํมุจฺฉนีโย เอวํพนฺธนีโย’ติฯ โส เอวํ วเทยฺย – ‘อลํ เม, โภ, ตาย วีณาย, ตเมว เม สทฺทํ อาหรถา’ติฯ ตเมนํ เอวํ วเทยฺยุํ – ‘อยํ โข, ภนฺเต, วีณา นาม อเนกสมฺภารา มหาสมฺภาราฯ

อเนเกหิ สมฺภาเรหิ สมารทฺธา วทติ , เสยฺยถิทํ – โทณิญฺจ ปฏิจฺจ จมฺมญฺจ ปฏิจฺจ ทณฺฑญฺจ ปฏิจฺจ อุปธารเณ จ ปฏิจฺจ ตนฺติโย จ ปฏิจฺจ โกณญฺจ ปฏิจฺจ ปุริสสฺส จ ตชฺชํ วายามํ ปฏิจฺจ เอวายํ, ภนฺเต, วีณา นาม อเนกสมฺภารา มหาสมฺภาราฯ อเนเกหิ สมฺภาเรหิ สมารทฺธา วทตี’ติฯ โส ตํ วีณํ ทสธา วา สตธา วา ผาเลยฺย, ทสธา วา สตธา วา ตํ ผาเลตฺวา สกลิกํ สกลิกํ กเรยฺยฯ สกลิกํ สกลิกํ กริตฺวา อคฺคินา ฑเหยฺย, อคฺคินา ฑหิตฺวา มสิํ กเรยฺยฯ มสิํ กริตฺวา มหาวาเต วา โอผุเนยฺย [โอปุเนยฺย (สี. ปี.), โอผุเณยฺย (?)], นทิยา วา สีฆโสตาย ปวาเหยฺยฯ โส เอวํ วเทยฺย – ‘อสตี กิรายํ, โภ, วีณา นาม, ยเถวํ ยํ [ยเถวายํ (สี.), ยเถวยํ (ปี.)] กิญฺจิ วีณา นาม เอตฺถ จ ปนายํ ชโน [เอตฺถ ปนายํ ชโน (สฺยา. กํ.), เอตฺถ จ มหาชโน (ปี. ก.)] อติเวลํ ปมตฺโต ปลฬิโต’ติฯ เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ รูปํ สมนฺเวสติ [สมนฺเนสติ (สี. สฺยา. กํ.), สมเนสติ (ปี.)] ยาวตา รูปสฺส คติ, เวทนํ สมนฺเวสติ ยาวตา เวทนาย คติ, สญฺญํ สมนฺเวสติ ยาวตา สญฺญาย คติ, สงฺขาเร สมนฺเวสติ ยาวตา สงฺขารานํ คติ, วิญฺญาณํ สมนฺเวสติ ยาวตา วิญฺญาณสฺส คติฯ ตสฺส รูปํ สมนฺเวสโต ยาวตา รูปสฺส คติ, เวทนํ สมนฺเวสโต…เป.… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ สมนฺเวสโต ยาวตา วิญฺญาณสฺส คติฯ ยมฺปิสฺส ตํ โหติ อหนฺติ วา มมนฺติ วา อสฺมีติ วา ตมฺปิ ตสฺส น โหตี’’ติฯ นวมํฯ

10. ฉปฺปาณโกปมสุตฺตํ

[247] ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ปุริโส อรุคตฺโต ปกฺกคตฺโต สรวนํ ปวิเสยฺยฯ ตสฺส กุสกณฺฏกา เจว ปาเท วิชฺเฌยฺยุํ, สรปตฺตานิ จ คตฺตานิ [สรปตฺตานิ ปกฺกคตฺตานิ (สฺยา. กํ.), อรุปกฺกานิ คตฺตานิ (ปี. ก.)] วิเลเขยฺยุํฯ เอวญฺหิ โส, ภิกฺขเว, ปุริโส ภิยฺโยโสมตฺตาย ตโตนิทานํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทิเยถฯ เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ภิกฺขุ คามคโต วา อรญฺญคโต วา ลภติ วตฺตารํ – ‘อยญฺจ โส [อยญฺจ โข (ปี. ก.), อยํ โส (?)] อายสฺมา เอวํการี เอวํสมาจาโร อสุจิคามกณฺฏโก’ติฯ ตํ กณฺฏโกติ [ตํ ‘‘อสุจิคามกณฺฑโต’’ติ (ก.)] อิติ วิทิตฺวา สํวโร จ อสํวโร จ เวทิตพฺโพฯ