‘‘เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ตญฺเจ ภิกฺขุํ เอวํ จรนฺตํ เอวํ วิหรนฺตํ ราชาโน วา ราชมหามตฺตา วา มิตฺตา วา อมจฺจา วา ญาตี วา สาโลหิตา วา โภเคหิ อภิหฏฺฐุํ ปวาเรยฺยุํ – ‘เอหิ, โภ ปุริส, กิํ เต อิเม กาสาวา อนุทหนฺติ, กิํ มุณฺโฑ กปาลมนุจรสิ, เอหิ หีนายาวตฺติตฺวา โภเค จ ภุญฺชสฺสุ, ปุญฺญานิ จ กโรหี’ติฯ โส วต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เอวํ จรนฺโต เอวํ วิหรนฺโต สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? ยญฺหิ ตํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ ทีฆรตฺตํ วิเวกนินฺนํ วิเวกโปณํ วิเวกปพฺภารํ, ตถา [กญฺจ (สฺยา. กํ. ก.)] หีนายาวตฺติสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติฯ สตฺตมํฯ

8. กิํสุโกปมสุตฺตํ

[245] อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ เยนญฺญตโร ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘กิตฺตาวตา นุ โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน ทสฺสนํ สุวิสุทฺธํ โหตี’’ติ? ‘‘ยโต โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ, เอตฺตาวตา โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน ทสฺสนํ สุวิสุทฺธํ โหตี’’ติฯ

อถ โข โส ภิกฺขุ อสนฺตุฏฺโฐ ตสฺส ภิกฺขุสฺส ปญฺหเวยฺยากรเณน [ปญฺหาเวยฺยากรเณน (สฺยา. กํ. ก.)], เยนญฺญตโร ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘กิตฺตาวตา นุ โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน ทสฺสนํ สุวิสุทฺธํ โหตี’’ติ? ‘‘ยโต โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ, เอตฺตาวตา โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน ทสฺสนํ สุวิสุทฺธํ โหตี’’ติฯ

อถ โข โส ภิกฺขุ อสนฺตุฏฺโฐ ตสฺส ภิกฺขุสฺส ปญฺหเวยฺยากรเณน, เยนญฺญตโร ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘กิตฺตาวตา นุ โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน ทสฺสนํ สุวิสุทฺธํ โหตี’’ติ? ‘‘ยโต โข, อาวุโส, ภิกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ, เอตฺตาวตา โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน ทสฺสนํ สุวิสุทฺธํ โหตี’’ติฯ

อถ โข โส ภิกฺขุ อสนฺตุฏฺโฐ ตสฺส ภิกฺขุสฺส ปญฺหเวยฺยากรเณน, เยนญฺญตโร ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘กิตฺตาวตา นุ โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน ทสฺสนํ สุวิสุทฺธํ โหตี’’ติ? ‘‘ยโต โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ , สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺมนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ, เอตฺตาวตา, โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน ทสฺสนํ สุวิสุทฺธํ โหตี’’ติฯ

อถ โข โส ภิกฺขุ อสนฺตุฏฺโฐ ตสฺส ภิกฺขุสฺส ปญฺหเวยฺยากรเณน, เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิธาหํ, ภนฺเต, เยนญฺญตโร ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิํ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจํ – กิตฺตาวตา นุ โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน ทสฺสนํ สุวิสุทฺธํ โหตี’ติ? เอวํ วุตฺเต, ภนฺเต, โส ภิกฺขุ มํ เอตทโวจ – ‘ยโต โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ, เอตฺตาวตา โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน ทสฺสนํ สุวิสุทฺธํ โหตี’ติฯ อถ ขฺวาหํ, ภนฺเต, อสนฺตุฏฺโฐ ตสฺส ภิกฺขุสฺส ปญฺหเวยฺยากรเณน , เยนญฺญตโร ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิํ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจํ – ‘กิตฺตาวตา นุ โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน ทสฺสนํ สุวิสุทฺธํ โหตี’ติ? เอวํ วุตฺเต, ภนฺเต, โส ภิกฺขุ มํ เอตทโวจ – ‘ยโต โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ…เป.… จตุนฺนํ มหาภูตานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป.… ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺมนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ, เอตฺตาวตา โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน ทสฺสนํ สุวิสุทฺธํ โหตี’ติฯ อถ ขฺวาหํ, ภนฺเต, อสนฺตุฏฺโฐ ตสฺส ภิกฺขุสฺส ปญฺหเวยฺยากรเณน เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํ ( ) [(อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจํ) (ก.)]ฯ กิตฺตาวตา นุ โข, ภนฺเต, ภิกฺขุโน ทสฺสนํ สุวิสุทฺธํ โหตี’’ติ?

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขุ, ปุริสสฺส กิํสุโก อทิฏฺฐปุพฺโพ อสฺสฯ โส เยนญฺญตโร ปุริโส กิํสุกสฺส ทสฺสาวี เตนุปสงฺกเมยฺยฯ อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ปุริสํ เอวํ วเทยฺย – ‘กีทิโส, โภ ปุริส, กิํสุโก’ติ? โส เอวํ วเทยฺย – ‘กาฬโก โข, อมฺโภ ปุริส, กิํสุโก – เสยฺยถาปิ ฌามขาณู’ติฯ เตน โข ปน, ภิกฺขุ, สมเยน ตาทิโสวสฺส กิํสุโก ยถาปิ [ยถา (สี. สฺยา. กํ.) ทุติยวาราทีสุ ปน ‘‘ยถาปิ’’ตฺเวว ทิสฺสติ] ตสฺส ปุริสสฺส ทสฺสนํฯ

อถ โข, โส ภิกฺขุ, ปุริโส อสนฺตุฏฺโฐ ตสฺส ปุริสสฺส ปญฺหเวยฺยากรเณน, เยนญฺญตโร ปุริโส กิํสุกสฺส ทสฺสาวี เตนุปสงฺกเมยฺย; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ปุริสํ เอวํ วเทยฺย – ‘กีทิโส , โภ ปุริส, กิํสุโก’ติ? โส เอวํ วเทยฺย – ‘โลหิตโก โข, อมฺโภ ปุริส, กิํสุโก – เสยฺยถาปิ มํสเปสี’ติฯ เตน โข ปน, ภิกฺขุ, สมเยน ตาทิโสวสฺส กิํสุโก ยถาปิ ตสฺส ปุริสสฺส ทสฺสนํฯ อถ โข โส ภิกฺขุ ปุริโส อสนฺตุฏฺโฐ ตสฺส ปุริสสฺส ปญฺหเวยฺยากรเณน, เยนญฺญตโร ปุริโส กิํสุกสฺส ทสฺสาวี เตนุปสงฺกเมยฺย ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ปุริสํ เอวํ วเทยฺย – ‘กีทิโส, โภ ปุริส, กิํสุโก’ติ? โส เอวํ วเทยฺย – ‘โอจีรกชาโต [โอชีรกชาโต (สี.), โอทีรกชาโต (ปี.)] โข, อมฺโภ ปุริส, กิํสุโก อาทินฺนสิปาฏิโก – เสยฺยถาปิ สิรีโส’ติฯ เตน โข ปน, ภิกฺขุ, สมเยน ตาทิโสวสฺส กิํสุโก, ยถาปิ ตสฺส ปุริสสฺส ทสฺสนํฯ อถ โข โส ภิกฺขุ ปุริโส อสนฺตุฏฺโฐ ตสฺส ปุริสสฺส ปญฺหเวยฺยากรเณน , เยนญฺญตโร ปุริโส กิํสุกสฺส ทสฺสาวี เตนุปสงฺกเมยฺย; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ปุริสํ เอวํ วเทยฺย – ‘กีทิโส, โภ ปุริส, กิํสุโก’ติ? โส เอวํ วเทยฺย – ‘พหลปตฺตปลาโส สนฺทจฺฉาโย [สณฺฑจฺฉาโย (สฺยา. กํ.)] โข, อมฺโภ ปุริส, กิํสุโก – เสยฺยถาปิ นิคฺโรโธ’ติฯ เตน โข ปน, ภิกฺขุ, สมเยน ตาทิโสวสฺส กิํสุโก, ยถาปิ ตสฺส ปุริสสฺส ทสฺสนํฯ เอวเมว โข, ภิกฺขุ, ยถา ยถา อธิมุตฺตานํ เตสํ สปฺปุริสานํ ทสฺสนํ สุวิสุทฺธํ โหติ, ตถา ตถา โข เตหิ สปฺปุริเสหิ พฺยากตํฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขุ, รญฺโญ ปจฺจนฺติมํ นครํ ทฬฺหุทฺธาปํ [ทฬฺหุทฺทาปํ (สี. ปี.)] ทฬฺหปาการโตรณํ ฉทฺวารํฯ ตตฺรสฺส โทวาริโก ปณฺฑิโต พฺยตฺโต เมธาวี, อญฺญาตานํ นิวาเรตา, ญาตานํ ปเวเสตาฯ ปุรตฺถิมาย ทิสาย อาคนฺตฺวา สีฆํ ทูตยุคํ ตํ โทวาริกํ เอวํ วเทยฺย – ‘กหํ, โภ ปุริส, อิมสฺส นครสฺส นครสฺสามี’ติ? โส เอวํ วเทยฺย – ‘เอโส, ภนฺเต, มชฺเฌ สิงฺฆาฏเก นิสินฺโน’ติฯ อถ โข ตํ สีฆํ ทูตยุคํ นครสฺสามิกสฺส ยถาภูตํ วจนํ นิยฺยาเตตฺวา ยถาคตมคฺคํ ปฏิปชฺเชยฺยฯ ปจฺฉิมาย ทิสาย อาคนฺตฺวา สีฆํ ทูตยุคํ…เป.… อุตฺตราย ทิสาย… ทกฺขิณาย ทิสาย อาคนฺตฺวา สีฆํ ทูตยุคํ ตํ โทวาริกํ เอวํ วเทยฺย – ‘กหํ, โภ ปุริส, อิมสฺส นครสฺสามี’ติ? โส เอวํ วเทยฺย – ‘เอโส, ภนฺเต, มชฺเฌ สิงฺฆาฏเก นิสินฺโน’ติฯ อถ โข ตํ สีฆํ ทูตยุคํ นครสฺสามิกสฺส ยถาภูตํ วจนํ นิยฺยาเตตฺวา ยถาคตมคฺคํ ปฏิปชฺเชยฺยฯ

‘‘อุปมา โข มฺยายํ, ภิกฺขุ, กตา อตฺถสฺส วิญฺญาปนายฯ อยญฺเจตฺถ อตฺโถ – ‘นคร’นฺติ โข, ภิกฺขุ, อิมสฺเสตํ จาตุมหาภูติกสฺส กายสฺส อธิวจนํ มาตาเปตฺติกสมฺภวสฺส โอทนกุมฺมาสูปจยสฺส อนิจฺจุจฺฉาทนปริมทฺทนเภทนวิทฺธํสนธมฺมสฺสฯ ‘ฉ ทฺวารา’ติ โข, ภิกฺขุ, ฉนฺเนตํ อชฺฌตฺติกานํ อายตนานํ อธิวจนํฯ ‘โทวาริโก’ติ โข, ภิกฺขุ, สติยา เอตํ อธิวจนํฯ ‘สีฆํ ทูตยุค’นฺติ โข, ภิกฺขุ, สมถวิปสฺสนาเนตํ อธิวจนํฯ ‘นครสฺสามี’ติ โข, ภิกฺขุ, วิญฺญาณสฺเสตํ อธิวจนํฯ ‘มชฺเฌ สิงฺฆาฏโก’ติ โข , ภิกฺขุ, จตุนฺเนตํ มหาภูตานํ อธิวจนํ – ปถวีธาตุยา, อาโปธาตุยา, เตโชธาตุยา, วาโยธาตุยาฯ ‘ยถาภูตํ วจน’นฺติ โข, ภิกฺขุ, นิพฺพานสฺเสตํ อธิวจนํฯ ‘ยถาคตมคฺโค’ติ โข, ภิกฺขุ, อริยสฺเสตํ อฏฺฐงฺคิกสฺส มคฺคสฺส อธิวจนํ, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิยา…เป.… สมฺมาสมาธิสฺสา’’ติฯ อฏฺฐมํฯ

9. วีโณปมสุตฺตํ

[246] ‘‘ยสฺส กสฺสจิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา จกฺขุวิญฺเญยฺเยสุ รูเปสุ อุปฺปชฺเชยฺย ฉนฺโท วา ราโค วา โทโส วา โมโห วา ปฏิฆํ วาปิ [ปฏิฆํ วา (สี.)] เจตโส, ตโต จิตฺตํ นิวาเรยฺยฯ สภโย เจโส มคฺโค สปฺปฏิภโย จ สกณฺฏโก จ สคหโน จ อุมฺมคฺโค จ กุมฺมคฺโค จ ทุหิติโก จฯ อสปฺปุริสเสวิโต เจโส มคฺโค, น เจโส มคฺโค สปฺปุริเสหิ เสวิโตฯ น ตฺวํ เอตํ อรหสีติฯ ตโต จิตฺตํ นิวารเย จกฺขุวิญฺเญยฺเยหิ รูเปหิ…เป.… ยสฺส กสฺสจิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา ชิวฺหาวิญฺเญยฺเยสุ รเสสุ…เป.… มโนวิญฺเญยฺเยสุ ธมฺเมสุ อุปฺปชฺเชยฺย ฉนฺโท วา ราโค วา โทโส วา โมโห วา ปฏิฆํ วาปิ เจตโส ตโต จิตฺตํ นิวาเรยฺยฯ สภโย เจโส มคฺโค สปฺปฏิภโย จ สกณฺฏโก จ สคหโน จ อุมฺมคฺโค จ กุมฺมคฺโค จ ทุหิติโก จฯ อสปฺปุริสเสวิโต เจโส มคฺโค, น เจโส มคฺโค สปฺปุริเสหิ เสวิโตฯ น ตฺวํ เอตํ อรหสีติฯ ตโต จิตฺตํ นิวารเย มโนวิญฺเญยฺเยหิ ธมฺเมหิฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, กิฏฺฐํ สมฺปนฺนํฯ