4. ปฐมทารุกฺขนฺโธปมสุตฺตํ

[241] เอกํ สมยํ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ คงฺคาย นทิยา ตีเรฯ อทฺทสา โข ภควา มหนฺตํ ทารุกฺขนฺธํ คงฺคาย นทิยา โสเตน วุยฺหมานํฯ ทิสฺวาน ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ปสฺสถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อมุํ มหนฺตํ ทารุกฺขนฺธํ คงฺคาย นทิยา โสเตน วุยฺหมาน’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘สเจ โส, ภิกฺขเว, ทารุกฺขนฺโธ น โอริมํ ตีรํ อุปคจฺฉติ, น ปาริมํ ตีรํ อุปคจฺฉติ, น มชฺเฌ สํสีทิสฺสติ, น ถเล อุสฺสีทิสฺสติ, น มนุสฺสคฺคาโห คเหสฺสติ, น อมนุสฺสคฺคาโห คเหสฺสติ, น อาวฏฺฏคฺคาโห คเหสฺสติ, น อนฺโตปูติ ภวิสฺสติ; เอวญฺหิ โส, ภิกฺขเว, ทารุกฺขนฺโธ สมุทฺทนินฺโน ภวิสฺสติ สมุทฺทโปโณ สมุทฺทปพฺภาโรฯ ตํ กิสฺส เหตุ? สมุทฺทนินฺโน, ภิกฺขเว, คงฺคาย นทิยา โสโต สมุทฺทโปโณ สมุทฺทปพฺภาโรฯ

‘‘เอวเมว โข, ภิกฺขเว, สเจ ตุมฺเหปิ น โอริมํ ตีรํ อุปคจฺฉถ, น ปาริมํ ตีรํ อุปคจฺฉถ; น มชฺเฌ สํสีทิสฺสถ, น ถเล อุสฺสีทิสฺสถ, น มนุสฺสคฺคาโห คเหสฺสติ, น อมนุสฺสคฺคาโห คเหสฺสติ, น อาวฏฺฏคฺคาโห คเหสฺสติ, น อนฺโตปูตี ภวิสฺสถ; เอวํ ตุมฺเห , ภิกฺขเว, นิพฺพานนินฺนา ภวิสฺสถ นิพฺพานโปณา นิพฺพานปพฺภาราฯ ตํ กิสฺส เหตุ? นิพฺพานนินฺนา, ภิกฺขเว, สมฺมาทิฏฺฐิ นิพฺพานโปณา นิพฺพานปพฺภารา’’ติฯ เอวํ วุตฺเต, อญฺญตโร ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กิํ นุ โข, ภนฺเต, โอริมํ ตีรํ, กิํ ปาริมํ ตีรํ, โก มชฺเฌ สํสาโท [สํสีโท (ก.), สํสีทิโต (สฺยา. กํ.)], โก ถเล อุสฺสาโท, โก มนุสฺสคฺคาโห, โก อมนุสฺสคฺคาโห, โก อาวฏฺฏคฺคาโห, โก อนฺโตปูติภาโว’’ติ?

‘‘‘โอริมํ ตีร’นฺติ โข, ภิกฺขุ, ฉนฺเนตํ อชฺฌตฺติกานํ อายตนานํ อธิวจนํฯ ‘ปาริมํ ตีร’นฺติ โข , ภิกฺขุ, ฉนฺเนตํ พาหิรานํ อายตนานํ อธิวจนํฯ ‘มชฺเฌ สํสาโท’ติ โข, ภิกฺขุ, นนฺทีราคสฺเสตํ อธิวจนํฯ ‘ถเล อุสฺสาโท’ติ โข, ภิกฺขุ, อสฺมิมานสฺเสตํ อธิวจนํฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขุ, มนุสฺสคฺคาโห? อิธ, ภิกฺขุ, คิหีหิ สํสฏฺโฐ [คิหิสํสฏฺโฐ (ก.)] วิหรติ, สหนนฺที สหโสกี, สุขิเตสุ สุขิโต, ทุกฺขิเตสุ ทุกฺขิโต, อุปฺปนฺเนสุ กิจฺจกรณีเยสุ อตฺตนา เตสุ โยคํ อาปชฺชติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขุ, มนุสฺสคฺคาโหฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขุ, อมนุสฺสคฺคาโห? อิธ, ภิกฺขุ, เอกจฺโจ อญฺญตรํ เทวนิกายํ ปณิธาย พฺรหฺมจริยํ จรติ – ‘อิมินาหํ สีเลน วา วเตน วา ตเปน วา พฺรหฺมจริเยน วา เทโว วา ภวิสฺสามิ เทวญฺญตโร วา’ติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขุ, อมนุสฺสคฺคาโหฯ ‘อาวฏฺฏคฺคาโห’ติ โข, ภิกฺขุ, ปญฺจนฺเนตํ กามคุณานํ อธิวจนํฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขุ, อนฺโตปูติภาโว? อิธ, ภิกฺขุ, เอกจฺโจ ทุสฺสีโล โหติ ปาปธมฺโม อสุจิสงฺกสฺสรสมาจาโร ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺโต อสฺสมโณ สมณปฏิญฺโญ อพฺรหฺมจารี พฺรหฺมจาริปฏิญฺโญ อนฺโตปูติ อวสฺสุโต กสมฺพุชาโตฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขุ, ‘อนฺโตปูติภาโว’’’ติฯ

เตน โข ปน สมเยน นนฺโท โคปาลโก ภควโต อวิทูเร ฐิโต โหติฯ อถ โข นนฺโท โคปาลโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อหํ โข, ภนฺเต, น โอริมํ ตีรํ อุปคจฺฉามิ, น ปาริมํ ตีรํ อุปคจฺฉามิ, น มชฺเฌ สํสีทิสฺสามิ, น ถเล อุสฺสีทิสฺสามิ, น มํ มนุสฺสคฺคาโห คเหสฺสติ, น อมนุสฺสคฺคาโห คเหสฺสติ, น อาวฏฺฏคฺคาโห คเหสฺสติ, น อนฺโตปูติ ภวิสฺสามิฯ ลเภยฺยาหํ, ภนฺเต, ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ, ลเภยฺยํ อุปสมฺปท’’นฺติฯ ‘‘เตน หิ ตฺวํ, นนฺท, สามิกานํ คาโว นิยฺยาเตหี’’ติ [นียฺยาเทหีติ (สี.), นิยฺยาเทหีติ (สฺยา. กํ. ปี.)]ฯ ‘‘คมิสฺสนฺติ, ภนฺเต, คาโว วจฺฉคิทฺธินิโย’’ติฯ ‘‘นิยฺยาเตเหว ตฺวํ, นนฺท, สามิกานํ คาโว’’ติฯ อถ โข นนฺโท โคปาลโก สามิกานํ คาโว นิยฺยาเตตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘นิยฺยาติตา [นิยฺยาตา (สฺยา. กํ. ก. สี. อฏฺฐ.)], ภนฺเต, สามิกานํ คาโวฯ ลเภยฺยาหํ, ภนฺเต, ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ, ลเภยฺยํ อุปสมฺปท’’นฺติฯ อลตฺถ โข นนฺโท โคปาลโก ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ, อลตฺถ อุปสมฺปทํฯ อจิรูปสมฺปนฺโน จ ปนายสฺมา นนฺโท เอโก วูปกฏฺโฐ…เป.… อญฺญตโร จ ปนายสฺมา นนฺโท อรหตํ อโหสีติฯ จตุตฺถํฯ

5. ทุติยทารุกฺขนฺโธปมสุตฺตํ

[242] เอกํ สมยํ ภควา กิมิลายํ [กิมฺพิลายํ (สี. ปี.), กิมฺมิลายํ (สฺยา. กํ.)] วิหรติ คงฺคาย นทิยา ตีเรฯ อทฺทสา โข ภควา มหนฺตํ ทารุกฺขนฺธํ คงฺคาย นทิยา โสเตน วุยฺหมานํฯ ทิสฺวาน ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ปสฺสถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อมุํ มหนฺตํ ทารุกฺขนฺธํ คงฺคาย นทิยา โสเตน วุยฺหมาน’’นฺติ? ‘‘เอวํ ภนฺเต’’…เป.… เอวํ วุตฺเต, อายสฺมา กิมิโล ภควนฺตํ เอตทโวจ – กิํ นุ โข, ภนฺเต, โอริมํ ตีรํ…เป.… กตโม จ, กิมิล, อนฺโตปูติภาโวฯ อิธ, กิมิล, ภิกฺขุ อญฺญตรํ สํกิลิฏฺฐํ อาปตฺติํ อาปนฺโน โหติ ยถารูปาย อาปตฺติยา น วุฏฺฐานํ ปญฺญายติฯ อยํ วุจฺจติ, กิมิล, อนฺโตปูติภาโวติฯ ปญฺจมํฯ