โส ตตฺถ ปสฺเสยฺย มหนฺตํ กทลิกฺขนฺธํ อุชุํ นวํ อกุกฺกุกชาตํ [อกุกฺกุฏกชาตํ (สฺยา. กํ.), อกุกฺกชฏชาตํ (ก.)]ฯ ตเมนํ มูเล ฉินฺเทยฺย ; มูเล เฉตฺวา อคฺเค ฉินฺเทยฺย; อคฺเค เฉตฺวา ปตฺตวฏฺฏิํ วินิพฺภุเชยฺย [วินิพฺภุชฺเชยฺย (ปี.), วินิพฺภชฺเชยฺย (สฺยา. กํ.)]ฯ โส ตตฺถ เผคฺคุมฺปิ นาธิคจฺเฉยฺย, กุโต สารํ! เอวเมว โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ฉสุ ผสฺสายตเนสุ เนวตฺตานํ น อตฺตนิยํ สมนุปสฺสติฯ โส เอวํ อสมนุปสฺสนฺโต [เอวํ สมนุปสฺสนฺโต (สฺยา. กํ. ก.)] น กิญฺจิ โลเก อุปาทิยติฯ อนุปาทิยํ น ปริตสฺสติฯ อปริตสฺสํ ปจฺจตฺตญฺเญว ปรินิพฺพายติฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติฯ สตฺตมํฯ

8. อาทิตฺตปริยายสุตฺตํ

[235] ‘‘อาทิตฺตปริยายํ โว, ภิกฺขเว, ธมฺมปริยายํ เทเสสฺสามิฯ ตํ สุณาถฯ กตโม จ, ภิกฺขเว, อาทิตฺตปริยาโย, ธมฺมปริยาโย? วรํ, ภิกฺขเว, ตตฺตาย อโยสลากาย อาทิตฺตาย สมฺปชฺชลิตาย สโชติภูตาย [สญฺโชติภูตาย (สฺยา. กํ.)] จกฺขุนฺทฺริยํ สมฺปลิมฏฺฐํ, น ตฺเวว จกฺขุวิญฺเญยฺเยสุ รูเปสุ อนุพฺยญฺชนโส นิมิตฺตคฺคาโหฯ นิมิตฺตสฺสาทคถิตํ [นิมิตฺตสฺสาทคธิตํ (สฺยา. กํ. ก.) ม. นิ. 3.316-317] วา, ภิกฺขเว, วิญฺญาณํ ติฏฺฐมานํ ติฏฺเฐยฺย, อนุพฺยญฺชนสฺสาทคถิตํ วา ตสฺมิญฺเจ สมเย กาลํ กเรยฺย, ฐานเมตํ วิชฺชติ, ยํ ทฺวินฺนํ คตีนํ อญฺญตรํ คติํ คจฺเฉยฺย – นิรยํ วา, ติรจฺฉานโยนิํ วาฯ อิมํ ขฺวาหํ, ภิกฺขเว, อาทีนวํ ทิสฺวา เอวํ วทามิฯ

‘‘วรํ, ภิกฺขเว, ติณฺเหน อโยสงฺกุนา อาทิตฺเตน สมฺปชฺชลิเตน สโชติภูเตน โสตินฺทฺริยํ สมฺปลิมฏฺฐํ, น ตฺเวว โสตวิญฺเญยฺเยสุ สทฺเทสุ อนุพฺยญฺชนโส นิมิตฺตคฺคาโหฯ นิมิตฺตสฺสาทคถิตํ วา, ภิกฺขเว, วิญฺญาณํ ติฏฺฐมานํ ติฏฺเฐยฺย , อนุพฺยญฺชนสฺสาทคถิตํ วา ตสฺมิญฺเจ สมเย กาลงฺกเรยฺย, ฐานเมตํ วิชฺชติ, ยํ ทฺวินฺนํ คตีนํ อญฺญตรํ คติํ คจฺเฉยฺย – นิรยํ วา ติรจฺฉานโยนิํ วาฯ อิมํ ขฺวาหํ, ภิกฺขเว, อาทีนวํ ทิสฺวา เอวํ วทามิ ฯ