เมนู

6. กามภูสุตฺตํ

[233] เอกํ สมยํ อายสฺมา จ อานนฺโท อายสฺมา จ กามภู โกสมฺพิยํ วิหรนฺติ โฆสิตาราเมฯ อถ โข อายสฺมา กามภู สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา อานนฺเทน สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา กามภู อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ –

‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส อานนฺท, จกฺขุ รูปานํ สํโยชนํ, รูปา จกฺขุสฺส สํโยชนํ…เป.… ชิวฺหา รสานํ สํโยชนํ, รสา ชิวฺหาย สํโยชนํ…เป.… มโน ธมฺมานํ สํโยชนํ, ธมฺมา มนสฺส สํโยชน’’นฺติ?

‘‘น โข, อาวุโส กามภู [กามภุ (สี.) โมคฺคลฺลาเน 65-เค วาติ สุตฺตํ ปสฺสิตพฺพํ], จกฺขุ รูปานํ สํโยชนํ, น รูปา จกฺขุสฺส สํโยชนํฯ ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค, ตํ ตตฺถ สํโยชนํ…เป.… น ชิวฺหา รสานํ สํโยชนํ, น รสา ชิวฺหาย สํโยชนํ…เป.… น มโน ธมฺมานํ สํโยชนํ, น ธมฺมา มนสฺส สํโยชนํฯ ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ สํโยชนํฯ

‘‘เสยฺยถาปิ , อาวุโส, กาโฬ จ พลีพทฺโท โอทาโต จ พลีพทฺโท เอเกน ทาเมน วา โยตฺเตน วา สํยุตฺตา อสฺสุฯ โย นุ โข เอวํ วเทยฺย – ‘กาโฬ พลีพทฺโท โอทาตสฺส พลีพทฺทสฺส สํโยชนํ, โอทาโต พลีพทฺโท กาฬสฺส พลีพทฺทสฺส สํโยชน’นฺติ, สมฺมา นุ โข โส วทมาโน วเทยฺยา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, อาวุโส’’ฯ ‘‘น โข, อาวุโส, กาโฬ พลีพทฺโท โอทาตสฺส พลีพทฺทสฺส สํโยชนํ, นปิ โอทาโต พลีพทฺโท กาฬสฺส พลีพทฺทสฺส สํโยชนํฯ เยน จ โข เต เอเกน ทาเมน วา โยตฺเตน วา สํยุตฺตา, ตํ ตตฺถ สํโยชนํฯ เอวเมว โข , อาวุโส, น จกฺขุ รูปานํ สํโยชนํ, น รูปา จกฺขุสฺส สํโยชนํ…เป.… น ชิวฺหา…เป.… น มโน…เป.… ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค, ตํ ตตฺถ สํโยชน’’นฺติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. อุทายีสุตฺตํ

[234] เอกํ สมยํ อายสฺมา จ อานนฺโท อายสฺมา จ อุทายี โกสมฺพิยํ วิหรนฺติ โฆสิตาราเมฯ อถ โข อายสฺมา อุทายี สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา อานนฺเทน สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อุทายี อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ –

‘‘ยเถว นุ โข, อาวุโส อานนฺท, อยํ กาโย ภควตา อเนกปริยาเยน อกฺขาโต วิวโฏ ปกาสิโต – ‘อิติปายํ กาโย อนตฺตา’ติ, สกฺกา เอวเมว วิญฺญาณํ ปิทํ อาจิกฺขิตุํ เทเสตุํ ปญฺญเปตุํ ปฏฺฐเปตุํ วิวริตุํ วิภชิตุํ อุตฺตานีกาตุํ – ‘อิติปิทํ วิญฺญาณํ อนตฺตา’’’ติ?

‘‘ยเถว โข, อาวุโส อุทายี, อยํ กาโย ภควตา อเนกปริยาเยน อกฺขาโต วิวโฏ ปกาสิโต – ‘อิติปายํ กาโย อนตฺตา’ติ, สกฺกา เอวเมว วิญฺญาณํ ปิทํ อาจิกฺขิตุํ เทเสตุํ ปญฺญเปตุํ ปฏฺฐเปตุํ วิวริตุํ วิภชิตุํ อุตฺตานีกาตุํ – ‘อิติปิทํ วิญฺญาณํ อนตฺตา’’’ติฯ

‘‘จกฺขุญฺจ, อาวุโส, ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณ’’นฺติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ ฯ ‘‘โย จาวุโส, เหตุ, โย จ ปจฺจโย จกฺขุวิญฺญาณสฺส อุปฺปาทาย, โส จ เหตุ, โส จ ปจฺจโย สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ อปริเสสํ นิรุชฺเฌยฺยฯ อปิ นุ โข จกฺขุวิญฺญาณํ ปญฺญาเยถา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, อาวุโส’’ฯ ‘‘อิมินาปิ โข เอตํ, อาวุโส, ปริยาเยน ภควตา อกฺขาตํ วิวฏํ ปกาสิตํ – ‘อิติปิทํ วิญฺญาณํ อนตฺตา’’’ติ…เป.…ฯ

‘‘ชิวฺหญฺจาวุโส, ปฏิจฺจ รเส จ อุปฺปชฺชติ ชิวฺหาวิญฺญาณ’’นฺติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติฯ ‘‘โย จาวุโส, เหตุ โย จ ปจฺจโย ชิวฺหาวิญฺญาณสฺส อุปฺปาทาย, โส จ เหตุ, โส จ ปจฺจโย สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ อปริเสสํ นิรุชฺเฌยฺย, อปิ นุ โข ชิวฺหาวิญฺญาณํ ปญฺญาเยถา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, อาวุโส’’ฯ ‘‘อิมินาปิ โข เอตํ, อาวุโส, ปริยาเยน ภควตา อกฺขาตํ วิวฏํ ปกาสิตํ – ‘อิติปิทํ วิญฺญาณํ อนตฺตา’’’ติ…เป.…ฯ

‘‘มนญฺจาวุโส, ปฏิจฺจ ธมฺเม จ อุปฺปชฺชติ มโนวิญฺญาณ’’นฺติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติฯ ‘‘โย จาวุโส, เหตุ, โย จ ปจฺจโย มโนวิญฺญาณสฺส อุปฺปาทาย, โส จ เหตุ, โส จ ปจฺจโย สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ อปริเสสํ นิรุชฺเฌยฺย, อปิ นุ โข มโนวิญฺญาณํ ปญฺญาเยถา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, อาวุโส’’ฯ ‘‘อิมินาปิ โข เอตํ, อาวุโส, ปริยาเยน ภควตา อกฺขาตํ วิวฏํ ปกาสิตํ – ‘อิติปิทํ วิญฺญาณํ อนตฺตา’’’ติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, อาวุโส, ปุริโส สารตฺถิโก สารคเวสี สารปริเยสนํ จรมาโน ติณฺหํ กุฐาริํ อาทาย วนํ ปวิเสยฺยฯ

โส ตตฺถ ปสฺเสยฺย มหนฺตํ กทลิกฺขนฺธํ อุชุํ นวํ อกุกฺกุกชาตํ [อกุกฺกุฏกชาตํ (สฺยา. กํ.), อกุกฺกชฏชาตํ (ก.)]ฯ ตเมนํ มูเล ฉินฺเทยฺย ; มูเล เฉตฺวา อคฺเค ฉินฺเทยฺย; อคฺเค เฉตฺวา ปตฺตวฏฺฏิํ วินิพฺภุเชยฺย [วินิพฺภุชฺเชยฺย (ปี.), วินิพฺภชฺเชยฺย (สฺยา. กํ.)]ฯ โส ตตฺถ เผคฺคุมฺปิ นาธิคจฺเฉยฺย, กุโต สารํ! เอวเมว โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ฉสุ ผสฺสายตเนสุ เนวตฺตานํ น อตฺตนิยํ สมนุปสฺสติฯ โส เอวํ อสมนุปสฺสนฺโต [เอวํ สมนุปสฺสนฺโต (สฺยา. กํ. ก.)] น กิญฺจิ โลเก อุปาทิยติฯ อนุปาทิยํ น ปริตสฺสติฯ อปริตสฺสํ ปจฺจตฺตญฺเญว ปรินิพฺพายติฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติฯ สตฺตมํฯ

8. อาทิตฺตปริยายสุตฺตํ

[235] ‘‘อาทิตฺตปริยายํ โว, ภิกฺขเว, ธมฺมปริยายํ เทเสสฺสามิฯ ตํ สุณาถฯ กตโม จ, ภิกฺขเว, อาทิตฺตปริยาโย, ธมฺมปริยาโย? วรํ, ภิกฺขเว, ตตฺตาย อโยสลากาย อาทิตฺตาย สมฺปชฺชลิตาย สโชติภูตาย [สญฺโชติภูตาย (สฺยา. กํ.)] จกฺขุนฺทฺริยํ สมฺปลิมฏฺฐํ, น ตฺเวว จกฺขุวิญฺเญยฺเยสุ รูเปสุ อนุพฺยญฺชนโส นิมิตฺตคฺคาโหฯ นิมิตฺตสฺสาทคถิตํ [นิมิตฺตสฺสาทคธิตํ (สฺยา. กํ. ก.) ม. นิ. 3.316-317] วา, ภิกฺขเว, วิญฺญาณํ ติฏฺฐมานํ ติฏฺเฐยฺย, อนุพฺยญฺชนสฺสาทคถิตํ วา ตสฺมิญฺเจ สมเย กาลํ กเรยฺย, ฐานเมตํ วิชฺชติ, ยํ ทฺวินฺนํ คตีนํ อญฺญตรํ คติํ คจฺเฉยฺย – นิรยํ วา, ติรจฺฉานโยนิํ วาฯ อิมํ ขฺวาหํ, ภิกฺขเว, อาทีนวํ ทิสฺวา เอวํ วทามิฯ

‘‘วรํ, ภิกฺขเว, ติณฺเหน อโยสงฺกุนา อาทิตฺเตน สมฺปชฺชลิเตน สโชติภูเตน โสตินฺทฺริยํ สมฺปลิมฏฺฐํ, น ตฺเวว โสตวิญฺเญยฺเยสุ สทฺเทสุ อนุพฺยญฺชนโส นิมิตฺตคฺคาโหฯ นิมิตฺตสฺสาทคถิตํ วา, ภิกฺขเว, วิญฺญาณํ ติฏฺฐมานํ ติฏฺเฐยฺย , อนุพฺยญฺชนสฺสาทคถิตํ วา ตสฺมิญฺเจ สมเย กาลงฺกเรยฺย, ฐานเมตํ วิชฺชติ, ยํ ทฺวินฺนํ คตีนํ อญฺญตรํ คติํ คจฺเฉยฺย – นิรยํ วา ติรจฺฉานโยนิํ วาฯ อิมํ ขฺวาหํ, ภิกฺขเว, อาทีนวํ ทิสฺวา เอวํ วทามิ