‘‘ยสฺส กสฺสจิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา มโนวิญฺเญยฺเยสุ ธมฺเมสุ โย ราโค โส นตฺถิ, โย โทโส โส นตฺถิ, โย โมโห โส นตฺถิ, โย ราโค โส ปหีโน, โย โทโส โส ปหีโน, โย โมโห โส ปหีโน, ตสฺส อธิมตฺตา เจปิ มโนวิญฺเญยฺยา ธมฺมา มนสฺส อาปาถํ อาคจฺฉนฺติ, เนวสฺส จิตฺตํ ปริยาทิยนฺติ; โก ปน วาโท ปริตฺตานํ! ตํ กิสฺส เหตุ? โย, ภิกฺขเว, ราโค โส นตฺถิ , โย โทโส โส นตฺถิ, โย โมโห โส นตฺถิ, โย ราโค โส ปหีโน, โย โทโส โส ปหีโน, โย โมโห โส ปหีโน’’ติฯ จตุตฺถํฯ

5. โกฏฺฐิกสุตฺตํ

[232] เอกํ สมยํ อายสฺมา จ สาริปุตฺโต อายสฺมา จ มหาโกฏฺฐิโก พาราณสิยํ วิหรนฺติ อิสิปตเน มิคทาเยฯ อถ โข อายสฺมา มหาโกฏฺฐิโก สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา สาริปุตฺเตน สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา มหาโกฏฺฐิโก อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ –

‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, จกฺขุ รูปานํ สํโยชนํ, รูปา จกฺขุสฺส สํโยชนํ…เป.… ชิวฺหา รสานํ สํโยชนํ, รสา ชิวฺหาย สํโยชนํ …เป.… มโน ธมฺมานํ สํโยชนํ, ธมฺมา มนสฺส สํโยชน’’นฺติ?

‘‘น โข, อาวุโส โกฏฺฐิก, จกฺขุ รูปานํ สํโยชนํ, น รูปา จกฺขุสฺส สํโยชนํฯ ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ สํโยชนํ…เป.… น ชิวฺหา รสานํ สํโยชนํ, น รสา ชิวฺหาย สํโยชนํฯ ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ สํโยชนํ…เป.… น มโน ธมฺมานํ สํโยชนํ, น ธมฺมา มนสฺส สํโยชนํฯ ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ สํโยชนํฯ

‘‘เสยฺยถาปิ , อาวุโส, กาโฬ จ พลีพทฺโท [พลิวทฺโท (สี. ปี.), พลิพทฺโท (สฺยา. กํ. ก.)] โอทาโต จ พลีพทฺโท เอเกน ทาเมน วา โยตฺเตน วา สํยุตฺตา อสฺสุฯ

โย นุ โข เอวํ วเทยฺย – ‘กาโฬ พลีพทฺโท โอทาตสฺส พลีพทฺทสฺส สํโยชนํ, โอทาโต พลีพทฺโท กาฬสฺส พลีพทฺทสฺส สํโยชน’นฺติ, สมฺมา นุ โข โส วทมาโน วเทยฺยา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, อาวุโส’’ฯ ‘‘น โข, อาวุโส, กาโฬ พลีพทฺโท โอทาตสฺส พลีพทฺทสฺส สํโยชนํ, น โอทาโต พลีพทฺโท กาฬสฺส พลีพทฺทสฺส สํโยชนํฯ เยน จ โข เต เอเกน ทาเมน วา โยตฺเตน วา สํยุตฺตา ตํ ตตฺถ สํโยชนํฯ

‘‘เอวเมว โข, อาวุโส, น จกฺขุ รูปานํ สํโยชนํ, น รูปา จกฺขุสฺส สํโยชนํฯ ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ สํโยชนํ…เป.… น ชิวฺหา รสานํ สํโยชนํ…เป.… น มโน ธมฺมานํ สํโยชนํ, น ธมฺมา มนสฺส สํโยชนํฯ ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค, ตํ ตตฺถ สํโยชนํฯ

‘‘จกฺขุ วา, อาวุโส, รูปานํ สํโยชนํ อภวิสฺส, รูปา วา จกฺขุสฺส สํโยชนํ, นยิทํ พฺรหฺมจริยวาโส ปญฺญาเยถ [ปญฺญายติ (ก.)] สมฺมา ทุกฺขกฺขยายฯ ยสฺมา จ โข, อาวุโส, น จกฺขุ รูปานํ สํโยชนํ, น รูปา จกฺขุสฺส สํโยชนํ ; ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค, ตํ ตตฺถ สํโยชนํ, ตสฺมา พฺรหฺมจริยวาโส ปญฺญายติ สมฺมา ทุกฺขกฺขยาย…เป.…ฯ

‘‘ชิวฺหา, อาวุโส, รสานํ สํโยชนํ อภวิสฺส, รสา วา ชิวฺหาย สํโยชนํ, นยิทํ พฺรหฺมจริยวาโส ปญฺญาเยถ สมฺมา ทุกฺขกฺขยายฯ ยสฺมา จ โข, อาวุโส, น ชิวฺหา รสานํ สํโยชนํ, น รสา ชิวฺหาย สํโยชนํ; ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค, ตํ ตตฺถ สํโยชนํ, ตสฺมา พฺรหฺมจริยวาโส ปญฺญายติ สมฺมา ทุกฺขกฺขยาย…เป.…ฯ

‘‘มโน วา, อาวุโส, ธมฺมานํ สํโยชนํ อภวิสฺส, ธมฺมา วา มนสฺส สํโยชนํ, นยิทํ พฺรหฺมจริยวาโส ปญฺญาเยถ สมฺมา ทุกฺขกฺขยายฯ ยสฺมา จ โข, อาวุโส, น มโน ธมฺมานํ สํโยชนํ, น ธมฺมา มนสฺส สํโยชนํ; ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค, ตํ ตตฺถ สํโยชนํ, ตสฺมา พฺรหฺมจริยวาโส ปญฺญายติ สมฺมา ทุกฺขกฺขยายฯ

‘‘อิมินาเปตํ , อาวุโส, ปริยาเยน เวทิตพฺพํ ยถา น จกฺขุ รูปานํ สํโยชนํ, น รูปา จกฺขุสฺส สํโยชนํฯ ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค, ตํ ตตฺถ สํโยชนํ…เป.… น ชิวฺหา รสานํ สํโยชนํ…เป.… น มโน ธมฺมานํ สํโยชนํ, น ธมฺมา มนสฺส สํโยชนํฯ ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค, ตํ ตตฺถ สํโยชนํฯ

‘‘สํวิชฺชติ โข, อาวุโส, ภควโต จกฺขุฯ ปสฺสติ ภควา จกฺขุนา รูปํฯ ฉนฺทราโค ภควโต นตฺถิฯ สุวิมุตฺตจิตฺโต ภควาฯ สํวิชฺชติ โข, อาวุโส, ภควโต โสตํฯ สุณาติ ภควา โสเตน สทฺทํฯ ฉนฺทราโค ภควโต นตฺถิฯ สุวิมุตฺตจิตฺโต ภควาฯ สํวิชฺชติ โข, อาวุโส, ภควโต ฆานํฯ ฆายติ ภควา ฆาเนน คนฺธํฯ ฉนฺทราโค ภควโต นตฺถิฯ สุวิมุตฺตจิตฺโต ภควาฯ สํวิชฺชติ โข, อาวุโส, ภควโต ชิวฺหาฯ สายติ ภควา ชิวฺหาย รสํฯ ฉนฺทราโค ภควโต นตฺถิฯ สุวิมุตฺตจิตฺโต ภควาฯ สํวิชฺชติ โข, อาวุโส, ภควโต กาโยฯ ผุสติ ภควา กาเยน โผฏฺฐพฺพํฯ ฉนฺทราโค ภควโต นตฺถิฯ สุวิมุตฺตจิตฺโต ภควาฯ สํวิชฺชติ โข, อาวุโส, ภควโต มโนฯ วิชานาติ ภควา มนสา ธมฺมํฯ ฉนฺทราโค ภควโต นตฺถิฯ สุวิมุตฺตจิตฺโต ภควาฯ

‘‘อิมินา โข เอตํ, อาวุโส, ปริยาเยน เวทิตพฺพํ ยถา น จกฺขุ รูปานํ สํโยชนํ, น รูปา จกฺขุสฺส สํโยชนํ; ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค, ตํ ตตฺถ สํโยชนํฯ น โสตํ… น ฆานํ… น ชิวฺหา รสานํ สํโยชนํ, น รสา ชิวฺหาย สํโยชนํ; ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ สํโยชนํฯ น กาโย… น มโน ธมฺมานํ สํโยชนํ, น ธมฺมา มนสฺส สํโยชนํ; ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค, ตํ ตตฺถ สํโยชน’’นฺติฯ ปญฺจมํฯ

6. กามภูสุตฺตํ

[233] เอกํ สมยํ อายสฺมา จ อานนฺโท อายสฺมา จ กามภู โกสมฺพิยํ วิหรนฺติ โฆสิตาราเมฯ อถ โข อายสฺมา กามภู สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา อานนฺเทน สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา กามภู อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ –

‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส อานนฺท, จกฺขุ รูปานํ สํโยชนํ, รูปา จกฺขุสฺส สํโยชนํ…เป.… ชิวฺหา รสานํ สํโยชนํ, รสา ชิวฺหาย สํโยชนํ…เป.… มโน ธมฺมานํ สํโยชนํ, ธมฺมา มนสฺส สํโยชน’’นฺติ?

‘‘น โข, อาวุโส กามภู [กามภุ (สี.) โมคฺคลฺลาเน 65-เค วาติ สุตฺตํ ปสฺสิตพฺพํ], จกฺขุ รูปานํ สํโยชนํ, น รูปา จกฺขุสฺส สํโยชนํฯ ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค, ตํ ตตฺถ สํโยชนํ…เป.… น ชิวฺหา รสานํ สํโยชนํ, น รสา ชิวฺหาย สํโยชนํ…เป.… น มโน ธมฺมานํ สํโยชนํ, น ธมฺมา มนสฺส สํโยชนํฯ ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ สํโยชนํฯ

‘‘เสยฺยถาปิ , อาวุโส, กาโฬ จ พลีพทฺโท โอทาโต จ พลีพทฺโท เอเกน ทาเมน วา โยตฺเตน วา สํยุตฺตา อสฺสุฯ โย นุ โข เอวํ วเทยฺย – ‘กาโฬ พลีพทฺโท โอทาตสฺส พลีพทฺทสฺส สํโยชนํ, โอทาโต พลีพทฺโท กาฬสฺส พลีพทฺทสฺส สํโยชน’นฺติ, สมฺมา นุ โข โส วทมาโน วเทยฺยา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, อาวุโส’’ฯ ‘‘น โข, อาวุโส, กาโฬ พลีพทฺโท โอทาตสฺส พลีพทฺทสฺส สํโยชนํ, นปิ โอทาโต พลีพทฺโท กาฬสฺส พลีพทฺทสฺส สํโยชนํฯ เยน จ โข เต เอเกน ทาเมน วา โยตฺเตน วา สํยุตฺตา, ตํ ตตฺถ สํโยชนํฯ เอวเมว โข , อาวุโส, น จกฺขุ รูปานํ สํโยชนํ, น รูปา จกฺขุสฺส สํโยชนํ…เป.… น ชิวฺหา…เป.… น มโน…เป.… ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค, ตํ ตตฺถ สํโยชน’’นฺติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. อุทายีสุตฺตํ

[234] เอกํ สมยํ อายสฺมา จ อานนฺโท อายสฺมา จ อุทายี โกสมฺพิยํ วิหรนฺติ โฆสิตาราเมฯ อถ โข อายสฺมา อุทายี สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา อานนฺเทน สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อุทายี อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ –