3. ทุกฺขนิพฺพานสปฺปายสุตฺตํ
[148] ‘‘นิพฺพานสปฺปายํ โว, ภิกฺขเว, ปฏิปทํ เทเสสฺสามิฯ ตํ สุณาถ…เป.… กตมา จ สา, ภิกฺขเว, นิพฺพานสปฺปายา ปฏิปทา? อิธ, ภิกฺขเว, จกฺขุํ ทุกฺขนฺติ ปสฺสติ, รูปา ทุกฺขาติ ปสฺสติ, จกฺขุวิญฺญาณํ ทุกฺขนฺติ ปสฺสติ, จกฺขุสมฺผสฺโส ทุกฺโขติ ปสฺสติ, ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ ทุกฺขนฺติ ปสฺสติ…เป.… ชิวฺหา ทุกฺขาติ ปสฺสติ…เป.… มโน ทุกฺโขติ ปสฺสติ, ธมฺมา ทุกฺขาติ ปสฺสติ, มโนวิญฺญาณํ ทุกฺขนฺติ ปสฺสติ, มโนสมฺผสฺโส ทุกฺโขติ ปสฺสติ, ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ ทุกฺขนฺติ ปสฺสติฯ อยํ โข สา, ภิกฺขเว, นิพฺพานสปฺปายา ปฏิปทา’’ติฯ ตติยํฯ
4. อนตฺตนิพฺพานสปฺปายสุตฺตํ
[149] ‘‘นิพฺพานสปฺปายํ โว, ภิกฺขเว, ปฏิปทํ เทเสสฺสามิฯ ตํ สุณาถ…เป.… กตมา จ สา, ภิกฺขเว, นิพฺพานสปฺปายา ปฏิปทา? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จกฺขุํ อนตฺตาติ ปสฺสติ, รูปา อนตฺตาติ ปสฺสติ, จกฺขุวิญฺญาณํ อนตฺตาติ ปสฺสติ, จกฺขุสมฺผสฺโส อนตฺตาติ ปสฺสติ, ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ อนตฺตาติ ปสฺสติ…เป.… มโน อนตฺตาติ ปสฺสติ, ธมฺมา อนตฺตาติ ปสฺสติ, มโนวิญฺญาณํ อนตฺตาติ ปสฺสติ, มโนสมฺผสฺโส อนตฺตาติ ปสฺสติ, ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ อนตฺตาติ ปสฺสติฯ อยํ โข สา, ภิกฺขเว, นิพฺพานสปฺปายา ปฏิปทา’’ติฯ จตุตฺถํฯ
5. นิพฺพานสปฺปายปฏิปทาสุตฺตํ
[150] ‘‘นิพฺพานสปฺปายํ โว, ภิกฺขเว, ปฏิปทํ เทเสสฺสามิฯ ตํ สุณาถ…เป.… กตมา จ สา, ภิกฺขเว, นิพฺพานสปฺปายา ปฏิปทา? ตํ กิํ มญฺญถ, ภิกฺขเว, จกฺขุ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจํ , ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’ติ?
‘‘ทุกฺขํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ – ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’’ติ?
‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘รูปา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจา, ภนฺเต’’…เป.…ฯ
‘‘จกฺขุวิญฺญาณํ… จกฺขุสมฺผสฺโส…เป.… ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ?
‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’ติ?
‘‘ทุกฺขํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ – ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’’ติ?
‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ
‘‘เอวํ ปสฺสํ, ภิกฺขเว, สุตวา อริยสาวโก จกฺขุสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, รูเปสุปิ นิพฺพินฺทติ, จกฺขุวิญฺญาเณปิ นิพฺพินฺทติ, จกฺขุสมฺผสฺเสปิ นิพฺพินฺทติ…เป.… ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ ฯ นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ; วิราคา วิมุจฺจติ …เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาติฯ อยํ โข สา, ภิกฺขเว, นิพฺพานสปฺปายา ปฏิปทา’’ติ ฯ ปญฺจมํฯ
6. อนฺเตวาสิกสุตฺตํ
[151] ‘‘อนนฺเตวาสิกมิทํ , ภิกฺขเว, พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ อนาจริยกํฯ สนฺเตวาสิโก, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สาจริยโก ทุกฺขํ น ผาสุ [ผาสุํ (สี. ปี.)] วิหรติฯ อนนฺเตวาสิโก, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อนาจริยโก สุขํ ผาสุ วิหรติฯ กถญฺจ, ภิกฺขุ, สนฺเตวาสิโก สาจริยโก ทุกฺขํ น ผาสุ วิหรติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา อุปฺปชฺชนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สรสงฺกปฺปา สํโยชนิยาฯ ตฺยาสฺส อนฺโต วสนฺติ, อนฺตสฺส วสนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมาติฯ ตสฺมา สนฺเตวาสิโกติ วุจฺจติฯ เต นํ สมุทาจรนฺติ, สมุทาจรนฺติ นํ ปาปกา อกุสลา ธมฺมาติฯ ตสฺมา สาจริยโกติ วุจฺจติ…เป.…ฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา อุปฺปชฺชนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สรสงฺกปฺปา สํโยชนิยาฯ ตฺยาสฺส อนฺโต วสนฺติ, อนฺตสฺส วสนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมาติฯ ตสฺมา สนฺเตวาสิโกติ วุจฺจติฯ เต นํ สมุทาจรนฺติ, สมุทาจรนฺติ นํ ปาปกา อกุสลา ธมฺมาติฯ ตสฺมา สาจริยโกติ วุจฺจติ…เป.…ฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย อุปฺปชฺชนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สรสงฺกปฺปา สํโยชนิยาฯ ตฺยาสฺส อนฺโต วสนฺติ, อนฺตสฺส วสนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมาติฯ ตสฺมา สนฺเตวาสิโกติ วุจฺจติฯ เต นํ สมุทาจรนฺติ, สมุทาจรนฺติ นํ ปาปกา อกุสลา ธมฺมาติฯ ตสฺมา สาจริยโกติ วุจฺจติฯ เอวํ โข , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สนฺเตวาสิโก สาจริยโก ทุกฺขํ, น ผาสุ วิหรติฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อนนฺเตวาสิโก อนาจริยโก สุขํ ผาสุ วิหรติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น อุปฺปชฺชนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สรสงฺกปฺปา สํโยชนิยาฯ ตฺยาสฺส น อนฺโต วสนฺติ, นาสฺส อนฺโต วสนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมาติ ฯ ตสฺมา อนนฺเตวาสิโกติ วุจฺจติฯ เต นํ น สมุทาจรนฺติ, น สมุทาจรนฺติ นํ ปาปกา อกุสลา ธมฺมาติฯ ตสฺมา อนาจริยโกติ วุจฺจติ…เป.…ฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา น อุปฺปชฺชนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สรสงฺกปฺปา สํโยชนิยาฯ
