1. เทวทหสุตฺตํ

[134] เอกํ สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ เทวทหํ นาม สกฺยานํ นิคโมฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, สพฺเพสํเยว ภิกฺขูนํ ฉสุ ผสฺสายตเนสุ อปฺปมาเทน กรณียนฺติ วทามิ, น จ ปนาหํ, ภิกฺขเว, สพฺเพสํเยว ภิกฺขูนํ ฉสุ ผสฺสายตเนสุ นาปฺปมาเทน กรณียนฺติ วทามิฯ เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อรหนฺโต ขีณาสวา วุสิตวนฺโต กตกรณียา โอหิตภารา อนุปฺปตฺตสทตฺถา ปริกฺขีณภวสํโยชนา สมฺมทญฺญา วิมุตฺตา, เตสาหํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ ฉสุ ผสฺสายตเนสุ นาปฺปมาเทน กรณียนฺติ วทามิฯ ตํ กิสฺส เหตุ? กตํ เตสํ อปฺปมาเทน, อภพฺพา เต ปมชฺชิตุํฯ เย จ โข เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู เสกฺขา [เสขา (สี. สฺยา. กํ. ปี. ก.)] อปฺปตฺตมานสา อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ ปตฺถยมานา วิหรนฺติ, เตสาหํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ ฉสุ ผสฺสายตเนสุ อปฺปมาเทน กรณียนฺติ วทามิฯ ตํ กิสฺส เหตุ? สนฺติ, ภิกฺขเว, จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา มโนรมาปิ, อมโนรมาปิฯ ตฺยาสฺส ผุสฺส ผุสฺส จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺฐนฺติฯ เจตโส อปริยาทานา อารทฺธํ โหติ วีริยํ อสลฺลีนํ, อุปฏฺฐิตา สติ อสมฺมุฏฺฐา [อปมฺมุฏฺฐา (สี.), อปฺปมุฏฺฐา (สฺยา. กํ.)], ปสฺสทฺโธ กาโย อสารทฺโธ, สมาหิตํ จิตฺตํ เอกคฺคํฯ อิมํ ขฺวาหํ, ภิกฺขเว, อปฺปมาทผลํ สมฺปสฺสมาโน เตสํ ภิกฺขูนํ ฉสุ ผสฺสายตเนสุ อปฺปมาเทน กรณียนฺติ วทามิ…เป.… สนฺติ, ภิกฺขเว, มโนวิญฺเญยฺยา ธมฺมา มโนรมาปิ อมโนรมาปิฯ ตฺยาสฺส ผุสฺส ผุสฺส จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺฐนฺติฯ เจตโส อปริยาทานา อารทฺธํ โหติ วีริยํ อสลฺลีนํ, อุปฏฺฐิตา สติ อสมฺมุฏฺฐา, ปสฺสทฺโธ กาโย อสารทฺโธ, สมาหิตํ จิตฺตํ เอกคฺคํฯ อิมํ ขฺวาหํ, ภิกฺขเว, อปฺปมาทผลํ สมฺปสฺสมาโน เตสํ ภิกฺขูนํ ฉสุ [ฉสฺสุ (สี.)] ผสฺสายตเนสุ อปฺปมาเทน กรณียนฺติ วทามี’’ติฯ ปฐมํฯ

2. ขณสุตฺตํ

[135] ‘‘ลาภา โว, ภิกฺขเว, สุลทฺธํ โว, ภิกฺขเว, ขโณ โว ปฏิลทฺโธ พฺรหฺมจริยวาสายฯ ทิฏฺฐา มยา, ภิกฺขเว, ฉผสฺสายตนิกา นาม นิรยาฯ ตตฺถ ยํ กิญฺจิ จกฺขุนา รูปํ ปสฺสติ อนิฏฺฐรูปํเยว ปสฺสติ, โน อิฏฺฐรูปํ; อกนฺตรูปํเยว ปสฺสติ, โน กนฺตรูปํ; อมนาปรูปํเยว ปสฺสติ, โน มนาปรูปํฯ ยํ กิญฺจิ โสเตน สทฺทํ สุณาติ…เป.… ยํ กิญฺจิ ฆาเนน คนฺธํ ฆายติ…เป.… ยํ กิญฺจิ ชิวฺหาย รสํ สายติ…เป.… ยํ กิญฺจิ กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสติ…เป.… ยํ กิญฺจิ มนสา ธมฺมํ วิชานาติ อนิฏฺฐรูปํเยว วิชานาติ, โน อิฏฺฐรูปํ; อกนฺตรูปํเยว วิชานาติ, โน กนฺตรูปํ; อมนาปรูปํเยว วิชานาติ, โน มนาปรูปํฯ ลาภา โว, ภิกฺขเว, สุลทฺธํ โว, ภิกฺขเว, ขโณ โว ปฏิลทฺโธ พฺรหฺมจริยวาสายฯ ทิฏฺฐา มยา, ภิกฺขเว, ฉผสฺสายตนิกา นาม สคฺคาฯ ตตฺถ ยํ กิญฺจิ จกฺขุนา รูปํ ปสฺสติ อิฏฺฐรูปํเยว ปสฺสติ, โน อนิฏฺฐรูปํ; กนฺตรูปํเยว ปสฺสติ, โน อกนฺตรูปํ; มนาปรูปํเยว ปสฺสติ, โน อมนาปรูปํ…เป.… ยํ กิญฺจิ ชิวฺหาย รสํ สายติ…เป.… ยํ กิญฺจิ มนสา ธมฺมํ วิชานาติ อิฏฺฐรูปํเยว วิชานาติ, โน อนิฏฺฐรูปํ; กนฺตรูปํเยว วิชานาติ, โน อกนฺตรูปํ; มนาปรูปํเยว วิชานาติ, โน อมนาปรูปํฯ ลาภา โว, ภิกฺขเว, สุลทฺธํ โว, ภิกฺขเว, ขโณ โว ปฏิลทฺโธ พฺรหฺมจริยวาสายา’’ติฯ ทุติยํฯ

3. ปฐมรูปารามสุตฺตํ

[136] ‘‘รูปารามา, ภิกฺขเว, เทวมนุสฺสา รูปรตา รูปสมฺมุทิตาฯ รูปวิปริณามวิราคนิโรธา ทุกฺขา, ภิกฺขเว, เทวมนุสฺสา วิหรนฺติฯ สทฺทารามา, ภิกฺขเว , เทวมนุสฺสา สทฺทรตา สทฺทสมฺมุทิตาฯ สทฺทวิปริณามวิราคนิโรธา ทุกฺขา, ภิกฺขเว, เทวมนุสฺสา วิหรนฺติฯ คนฺธารามา… รสารามา… โผฏฺฐพฺพารามา… ธมฺมารามา, ภิกฺขเว, เทวมนุสฺสา ธมฺมรตา ธมฺมสมฺมุทิตาฯ ธมฺมวิปริณามวิราคนิโรธา ทุกฺขา, ภิกฺขเว, เทวมนุสฺสา วิหรนฺติฯ ตถาคโต จ โข, ภิกฺขเว, อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ รูปานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวํ จ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ วิทิตฺวา น รูปาราโม น รูปรโต น รูปสมฺมุทิโตฯ รูปวิปริณามวิราคนิโรธา สุโข, ภิกฺขเว, ตถาคโต วิหรติฯ สทฺทานํ… คนฺธานํ… รสานํ… โผฏฺฐพฺพานํ… ธมฺมานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ วิทิตฺวา น ธมฺมาราโม, น ธมฺมรโต, น ธมฺมสมฺมุทิโตฯ ธมฺมวิปริณามวิราคนิโรธา สุโข, ภิกฺขเว, ตถาคโต วิหรติ’’ฯ อิทมโวจ ภควาฯ อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –

‘‘รูปา สทฺทา รสา คนฺธา, ผสฺสา ธมฺมา จ เกวลา;

อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา จ, ยาวตตฺถีติ วุจฺจติฯ

‘‘สเทวกสฺส โลกสฺส, เอเต โว สุขสมฺมตา;

ยตฺถ เจเต นิรุชฺฌนฺติ, ตํ เตสํ ทุกฺขสมฺมตํฯ

‘‘สุขํ [สุขนฺติ (สี.)] ทิฏฺฐมริเยภิ, สกฺกายสฺส นิโรธนํ;

ปจฺจนีกมิทํ โหติ, สพฺพโลเกน ปสฺสตํฯ

‘‘ยํ ปเร สุขโต อาหุ, ตทริยา อาหุ ทุกฺขโต;

ยํ ปเร ทุกฺขโต อาหุ, ตทริยา สุขโต วิทูฯ

‘‘ปสฺส ธมฺมํ ทุราชานํ, สมฺมูฬฺเหตฺถ อวิทฺทสุ;

นิวุตานํ ตโม โหติ, อนฺธกาโร อปสฺสตํฯ

‘‘สตญฺจ วิวฏํ โหติ, อาโลโก ปสฺสตามิ;

สนฺติเก น วิชานนฺติ, มคฺคา [มคา (สี.)] ธมฺมสฺส อโกวิทาฯ

‘‘ภวราคปเรเตภิ , ภวราคานุสารีภิ [ภวโสตานุสาริภิ (สฺยา. กํ. ปี.), ภวโสตานุสาริหิ (สี.)];

มารเธยฺยานุปนฺเนหิ, นายํ ธมฺโม สุสมฺพุโธฯ