7. ปฏฺฐานมาติกตฺถวณฺณนา

อิทานิ ปฏฺฐานมาติกาย อตฺถสํวณฺณนานโย โหติฯ เกนฏฺเฐน ปฏฺฐานนฺติ? นานปฺปการปจฺจยฏฺเฐนฯ ป-สทฺโท หิ นานปฺปการตฺถํ ทีเปติ, ฐาน-สทฺโท ปจฺจยตฺถํฯ อถ วา วิภชนฏฺเฐน ปฏฺฐานํฯ ยถา หิ ปญฺญาปนา ปฏฺฐปนา วิวรณา วิภชนา อุตฺตานีกมฺมนฺติ อาคตฏฺฐาเน วิภชนฏฺโฐ ปฏฺฐานสทฺทสมานตฺโถ ปฏฺฐปนา-สทฺโท ทิสฺสติ, เอวมิธาปิ กุสลาทีนํ ธมฺมานํ เหตุปจฺจยาทีหิ วิภชนโต วิภชนฏฺเฐน ปฏฺฐานํ นามฯ อถ วา ปฏฺฐิตฏฺเฐน ปฏฺฐานํ, คมนฏฺเฐนาติ อตฺโถฯ สพฺพธมฺเมสุ หิ อสงฺคคมนสฺส สพฺพญฺญุตญฺญาณสฺส เหตุปจฺจยาทิเภทภินฺเนสุ กุสลาทีสุ วิตฺถาริตนยลาภโต นิสฺสงฺควเสน ปวตฺตคมนตฺตา คมนฏฺเฐน ปฏฺฐานํ นาม, อิติ นานปฺปการปจฺจยฏฺเฐน, วิภชนฏฺเฐน, คมนฏฺเฐน จ ติกปฏฺฐานาทีสุ จตุวีสติยา ปฏฺฐาเนสุ เอเกกมฺปิ ปฏฺฐานํ นาม, เตสํ ปน สมูหโต ปกรณํ ปฏฺฐานํ นาม, เตสํ ปฏฺฐานานํ มาติกาฯ สยมฺปิ วา ปฏฺฐานภูตา มาติกา, สพฺพมฺเปตํ ปฏฺฐานมาติกาฯ ยา สา ‘‘เหตุปจฺจโย, อารมฺมณปจฺจโย…เป.… อวิคตปจฺจโย’’ติ เอวํ ติกปฏฺฐานาทิจตุวีสติปฺปเภทสมนฺตปฏฺฐานเทสนาย มูลภูตปจฺจยเภทสฺส วเสน ภควตา ปกรณสฺส อาทิมฺหิ ฐปิตา, อยํ อิธ ปฏฺฐานมาติกา นามฯ

ตตฺถ อนุตฺตานตฺถาทิสหิโต สงฺเขปตฺถวินิจฺฉโย ตาว เอวํ เวทิตพฺโพ – เหตุปจฺจโยติอาทีสุ หิ เหตุ จ โส ปจฺจโย จาติ เหตุปจฺจโย, เหตุ หุตฺวา ปจฺจโย เหตุปจฺจโย, เหตุภาเวน ปจฺจโยติ วุตฺตํ โหติฯ ตตฺถ เหตูติ วจนาวยวการณมูลานเมตํ อธิวจนํฯ