อิมสฺส หิ ธมฺมยมกสฺส ปวตฺติมหาวาเร อุปฺปชฺชนฺติ นิรุชฺฌนฺตีติ อิเมสุ อุปฺปาทนิโรเธสุ กุสลากุสลธมฺมา ตาว เอกนฺเตน ปวตฺติยํเยว ลพฺภนฺติ, น จุติปฏิสนฺธีสุ, อพฺยากตธมฺมา ปน ปวตฺเต จ จุติปฏิสนฺธีสุ จาติ ตีสุปิ กาเลสุ ลพฺภนฺติ, เอวเมตฺถ ยํ ยตฺถ ยตฺถ ลพฺภติ, ตสฺส วเสน ตตฺถ ตตฺถ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ

ตตฺริทํ นยมุขํ – กุสลากุสลานํ ตาว เอกกฺขเณ อนุปฺปชฺชนโต ‘‘โน’’ติ ปฏิเสโธ กโตฯ อพฺยากตา จาติ อิทํ จิตฺตสมุฏฺฐานรูปํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ยตฺถ กุสลา ธมฺมา นุปฺปชฺชนฺตีติ อสญฺญภวํ สนฺธาย วุตฺตํ, อพฺยากตานํ ธมฺมานํ อนุปฺปตฺติฏฺฐานสฺสาภาวา ‘‘นตฺถี’’ติ ปฏิกฺเขโป กโต, นิโรธวาเร กุสลากุสลานํ เอกโต อนิรุชฺฌนโต ‘‘โน’’ติ วุตฺตนฺติ อิมินาว นยมุเขน สพฺพตฺถ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ อยํ ธมฺมยมกมาติกตฺถสํวณฺณนานโยฯ

อินฺทฺริยยมกมาติกตฺถวณฺณนา

อินฺทฺริยยมกมาติกายํ ปน ขนฺธยมกมาติกาทีสุ วุตฺตนเยเนว ปาฬิววตฺถานาทิโก สพฺโพ อตฺถสํวณฺณนานโย เวทิตพฺโพฯ มนินฺทฺริยํ ปเนตฺถ ยถา จกฺขุนฺทฺริยาทิมูลเกหิ, ตเถว อิตฺถินฺทฺริยาทิมูลเกหิ สทฺธิํ สมฺปโยคํ คจฺฉติ, ตสฺมา นิกฺขิตฺตปฏิปาฏิยา อโยเชตฺวา สพฺเพหิปิ จกฺขุนฺทฺริยมูลาทีหิ สทฺธิํ ปริโยสาเน โยชิตํ, จกฺขุนฺทฺริเยน จ สทฺธิํ สุขินฺทฺริยทุกฺขินฺทฺริยโทมนสฺสินฺทฺริยานิ, โลกุตฺตรินฺทฺริยานิ จ ปฏิสนฺธิยํ นตฺถีติ น คหิตานิฯ ยถา เจตฺถ, เอวํ เสสินฺทฺริยมูลเกสุปิ ยถานุรูปํ ญาตพฺพํฯ อินฺทฺริยานํ ปน พหุกตาย ธาตุยมกโตปิ พหุตรานิ ยมกานิ โหนฺติ อยํ วิเสโส, เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตานุสาเรน ญาตพฺพนฺติฯ อยํ อินฺทฺริยยมกมาติกตฺถสํวณฺณนานโยฯ

โมหวิจฺเฉทนิยา อภิธมฺมมาติกตฺถวณฺณนาย

ยมกมาติกตฺถวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ