ทุกาทิมาติกตฺถวณฺณนา

ทุกาทีสุ ‘‘ทฺเว ปุคฺคลา – โกธโน จ อุปนาหี จ มกฺขี จ ปฬาสี จา’’ติอาทินา ทุกญฺจ, ‘‘ตโย ปุคฺคลา – นิราโส อาสํโส วิคตาโส’’ติอาทินา ติกญฺจ, ‘‘จตฺตาโร ปุคฺคลา – อสปฺปุริโส, อสปฺปุริเสนอสปฺปุริสตโร, สปฺปุริโส, สปฺปุริเสนสปฺปุริสตโร’’ติอาทินา จตุกฺกญฺจ, ‘‘ปญฺจ ปุคฺคลา – อตฺเถกจฺโจ ปุคฺคโล อารภติ จ วิปฺปฏิสารี จ โหติ, ตญฺจ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ ยตฺถสฺส เต อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, อตฺเถกจฺโจ ปุคฺคโล อารภติ น วิปฺปฏิสารี จ โหติ…เป.… อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, อตฺเถกจฺโจ ปุคฺคโล นารภติ วิปฺปฏิสารี จ โหติ…เป.… อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติฯ อตฺเถกจฺโจ ปุคฺคโล นารภติ น วิปฺปฏิสารี โหติ…เป.… อปริเสสา นิรุชฺฌนฺตี’’ติอาทินา ปญฺจกญฺจ วิตฺถารโต มาติกํ นิกฺขิปิตฺวา สพฺเพปิ เต ปุคฺคลา นิทฺทิฏฺฐา, อิธ ปน เต คนฺถวิตฺถารภเยน สพฺเพ น อุทฺทิฏฺฐา, ปาฬิยา เอว ญาตพฺพาติฯ

ตตฺถ ติเก นิราโสติ อรหตฺตาสาย วิรหิโต ทุสฺสีโลฯ ตสฺส หิ อตฺตโน อภพฺพตาย ภพฺพสหายกสฺส สีลวโต อรหตฺตปฺปตฺติํ สุตฺวา, จณฺฑาลปุตฺตสฺส วิย กสฺสจิ ราชปุตฺตสฺส รชฺชาภิเสกํ สุตฺวา อภิเสกปฺปตฺติยํ, ‘‘กุทาสฺสุ นามาหมฺปิ อรหตฺตํ ปาปุเณยฺย’’นฺติ อรหตฺตปฺปตฺติยํ ปตฺถนาปิ น อุปฺปชฺชติฯ อาสํโสติ อรหตฺตํ อาสีสมาโน ปตฺถยมาโน สีลวาฯ ตสฺส หิ อรหตฺตปตฺถนาย สีลสมฺปตฺติยา ฐิตตฺตา กสฺสจิ อรหตฺตปฺปตฺติํ สุตฺวา, อุภโตสุชาตสฺส ราชกุมารสฺส วิย ตาทิสสฺส กสฺสจิ รชฺชาภิเสกํ สุตฺวา อภิเสกปฺปตฺติยํ, อรหตฺตปฺปตฺติยํ ปตฺถนา อุปฺปชฺชติฯ วิคตาโสติ อรหาฯ โส หิ ปตฺตอรหตฺตตาย ตตฺถ วิคตาโส โหติ ปตฺตาภิเสโก วิย ขตฺติโย อภิเสกปฺปตฺติยนฺติ เวทิตพฺพํฯ

จตุกฺเก ปน ปาณาติปาตาทิอกุสลกมฺมปถสมนฺนาคโต อสปฺปุริโส นามฯ โย ปน สยมฺปิ ปาณาติปาตาทีนิ กตฺวา ปรญฺจ ตตฺถ สมาทเปติ, อยํ อสปฺปุริเสนอสปฺปุริสตโร, อสปฺปุริสโตปิ อสปฺปุริสตโรติ อตฺโถฯ วุตฺตปฏิปกฺขกุสลวเสน สปฺปุริโส, สปฺปุริเสนสปฺปุริสตโร จ เวทิตพฺโพฯ

ปญฺจเก อารภติ จ วิปฺปฏิสารี จ โหตีติ เอตฺถ อารมฺภ-สทฺโท อาปตฺติวีติกฺกเม วตฺตติ, ตสฺมา อาปตฺติวีติกฺกมวเสน อารภติ เจว ตปฺปจฺจยา จ วิปฺปฏิสารี โหตีติ อตฺโถฯ เจโตวิมุตฺตินฺติ ผลสมฺปยุตฺตสมาธิํฯ ปญฺญาวิมุตฺตินฺติ ผลสมฺปยุตฺตญาณํฯ