กติหิ วิปฺปยุตฺโต? จตูหิ ขนฺเธหิ เอเกนายตเนน สตฺตหิ ธาตูหิ วิปฺปยุตฺโต, เอเกนายตเนน เอกาย ธาตุยา เกหิจิ วิปฺปยุตฺโตฯ เอส นโย จกฺขายตนาทิอนารมฺมเณสุปิฯ สารมฺมเณสุ ปน เวทนากฺขนฺโธ ตีหิ ขนฺเธหิ เอเกนายตเนน สตฺตหิ ธาตูหิ สมฺปยุตฺโต, เอเกนายตเนน เอกาย ธาตุยา เกหิจิ สมฺปยุตฺโตฯ เอเกน ขนฺเธน ทสหิ อายตเนหิ ทสหิ ธาตูหิ วิปฺปยุตฺโต, เอเกนายตเนน เอกาย ธาตุยา เกหิจิ วิปฺปยุตฺโตฯ เอส นโย สญฺญากฺขนฺธาทีสุปิฯ

ตตฺถ เอเกนาติ มนายตเนนฯ สตฺตหีติ วิญฺญาณธาตูหิฯ เกหิจีติ ธมฺมายตนธมฺมธาตุปริยาปนฺเนหิ เวทนาสญฺญาสงฺขาเรหิฯ ทุติยนเย ตีหีติ อตฺตานํ ฐเปตฺวา เสเสหิ อรูปกฺขนฺเธหิฯ เกหิจิ วิปฺปยุตฺโตติ ธมฺมายตนธมฺมธาตูสุ สญฺญาสงฺขาเรหิฯ เกหิจิ วิปฺปยุตฺโตติ รูปนิพฺพาเนหิฯ เอวํ อุปริปิ สพฺพตฺถ ยถานุรูปํ ญาตพฺพํฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ อยํ ปน วิเสโส ‘‘สมุทยมคฺคสจฺจาทโย เอกาย มโนวิญฺญาณธาตุยา สมฺปยุตฺตา, อธิโมกฺโข ปน มโนธาตุมโนวิญฺญาณธาตูหิ ทฺวีเหวา’’ติฯ อยํ สมฺปโยควิปฺปโยคปเท นโยฯ

สมฺปยุตฺเตนวิปฺปยุตฺตปทตฺถวณฺณนา

สมฺปยุตฺเตนวิปฺปยุตฺตปเท ปน สมฺปโยคารหปเทสุ ยานิ ปทานิ ธมฺมธาตุยา สมฺปยุตฺเต ธมฺเม, วิญฺญาณญฺจ อญฺเญน อสมฺมิสฺสํ ทีเปนฺติ, เตสเมว นิทฺเทโสฯ ตานิ ปน จตุนฺนํ อรูปกฺขนฺธปทานํ, มนายตนสฺส, สตฺตนฺนํ วิญฺญาณธาตูนํ, มโนเปกฺขาวเสน ทฺวินฺนํ อินฺทฺริยานํ, วิญฺญาณผสฺสเวทนานํ ติณฺณํ ปฏิจฺจสมุปฺปาทปทานํ, ผสฺสสตฺตกสฺส, อทุกฺขมสุขสวิตกฺกสวิจารอุเปกฺขาสหคตานํ วเสน ติณฺณํ ติกปทานํ, สตฺตมหนฺตรทุกปทาทีนญฺจ วเสน เวทิตพฺพานิ, น อิตเรสํ อสมฺภวาฯ เตเนว อฏฺฐกถายํ –