สมฺปโยควิปฺปโยคปทตฺถวณฺณนา

สมฺปโยควิปฺปโยคปเท ปน ยานิ ปทานิ นิพฺพาเนน, รูเปน วา มิสฺเสสุ สตฺตสุ วิญฺญาณธาตูสุ เอกายปิ อวิปฺปยุตฺเต อรูปธมฺเม ปกาเสนฺติ, เตสํ ธมฺมายตนทุกฺขสจฺจาทีนํ นิทฺเทโส น สมฺภวติฯ กาหิจิ ปน วิญฺญาณธาตูหิ วิปฺปยุตฺตานํ รูปมิสฺสารูปธมฺมานํ, เกวลานารมฺมณานํ วา สกลรูปกฺขนฺธานํ วา ปกาสกานํ รูปภวรูปกฺขนฺธกุสลาทิปทานํ สมฺปโยคปเท เอว นิทฺเทโส น สมฺภวติ, วิปฺปโยคปเท ปน สมฺภวติฯ อรูปกฺขนฺธานํ ปน ปจฺเจกํ, ทฺวินฺนํ, ติณฺณํ, ตเทกเทสานํ วา ตทุภเยปิ สมฺภวติฯ ‘‘จตูหิ สมฺปโยโค, จตูหิ วิปฺปโยโค, สภาโค วิสภาโค’’ติ หิ วจนโต จตูหิ อรูปกฺขนฺเธเหว สภาคานํ เอกสนฺตาเน เอกกฺขเณว อุปฺปนฺนานํ อรูปกฺขนฺธานํ เอว อญฺญมญฺญํ สมฺปโยโค ลพฺภติฯ รูปธมฺมานํ ปน รูเปน, นิพฺพาเนน วา, นิพฺพานสฺส จ รูเปน สทฺธิํ สมฺปโยโค นาม นตฺถิ, ตถา รูปนิพฺพานานํ อรูปกฺขนฺเธหิฯ วิสภาคา หิ เต เตสํ ยถา อรูปกฺขนฺธานํ รูปนิพฺพาเนหิ, เอวํ ภินฺนสนฺตานิเกหิ นานกฺขณิเกหิ อรูปธมฺเมหิปิ สทฺธิํ นตฺถิเยวฯ เตปิ หิ เตสํ สนฺตานกฺขณวิสภาคตาย วิสภาคา เอวฯ อยํ ปน วิสภาคตา อิธ สามญฺญโต น คหิตา เตสํ อวิเสเสน สมฺปโยคสฺสาปิ สมฺภวาฯ ยตฺถ ปน วิเสเสตฺวา จกฺขุวิญฺญาณตํสมฺปยุตฺตาทโย นิกฺขิตฺตา, ตตฺถายมฺปิ วิสภาคตา คหิตาฯ ยตฺถ ปน เย อนิทฺธาริตวิเสสนา, ตตฺถาปิ สพฺพถา สมฺปโยคลกฺขณํ น สมฺภวติฯ โส จ ตสฺส เอกนฺเตน วิสภาโคติ อิธ คยฺหติฯ

ตตฺรายํ นโย – รูปกฺขนฺโธ เกนจิ สมฺปยุตฺโตติ? นตฺถิฯ

กติหิ วิปฺปยุตฺโต? จตูหิ ขนฺเธหิ เอเกนายตเนน สตฺตหิ ธาตูหิ วิปฺปยุตฺโต, เอเกนายตเนน เอกาย ธาตุยา เกหิจิ วิปฺปยุตฺโตฯ เอส นโย จกฺขายตนาทิอนารมฺมเณสุปิฯ สารมฺมเณสุ ปน เวทนากฺขนฺโธ ตีหิ ขนฺเธหิ เอเกนายตเนน สตฺตหิ ธาตูหิ สมฺปยุตฺโต, เอเกนายตเนน เอกาย ธาตุยา เกหิจิ สมฺปยุตฺโตฯ เอเกน ขนฺเธน ทสหิ อายตเนหิ ทสหิ ธาตูหิ วิปฺปยุตฺโต, เอเกนายตเนน เอกาย ธาตุยา เกหิจิ วิปฺปยุตฺโตฯ เอส นโย สญฺญากฺขนฺธาทีสุปิฯ

ตตฺถ เอเกนาติ มนายตเนนฯ สตฺตหีติ วิญฺญาณธาตูหิฯ เกหิจีติ ธมฺมายตนธมฺมธาตุปริยาปนฺเนหิ เวทนาสญฺญาสงฺขาเรหิฯ ทุติยนเย ตีหีติ อตฺตานํ ฐเปตฺวา เสเสหิ อรูปกฺขนฺเธหิฯ เกหิจิ วิปฺปยุตฺโตติ ธมฺมายตนธมฺมธาตูสุ สญฺญาสงฺขาเรหิฯ เกหิจิ วิปฺปยุตฺโตติ รูปนิพฺพาเนหิฯ เอวํ อุปริปิ สพฺพตฺถ ยถานุรูปํ ญาตพฺพํฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ อยํ ปน วิเสโส ‘‘สมุทยมคฺคสจฺจาทโย เอกาย มโนวิญฺญาณธาตุยา สมฺปยุตฺตา, อธิโมกฺโข ปน มโนธาตุมโนวิญฺญาณธาตูหิ ทฺวีเหวา’’ติฯ อยํ สมฺปโยควิปฺปโยคปเท นโยฯ

สมฺปยุตฺเตนวิปฺปยุตฺตปทตฺถวณฺณนา

สมฺปยุตฺเตนวิปฺปยุตฺตปเท ปน สมฺปโยคารหปเทสุ ยานิ ปทานิ ธมฺมธาตุยา สมฺปยุตฺเต ธมฺเม, วิญฺญาณญฺจ อญฺเญน อสมฺมิสฺสํ ทีเปนฺติ, เตสเมว นิทฺเทโสฯ ตานิ ปน จตุนฺนํ อรูปกฺขนฺธปทานํ, มนายตนสฺส, สตฺตนฺนํ วิญฺญาณธาตูนํ, มโนเปกฺขาวเสน ทฺวินฺนํ อินฺทฺริยานํ, วิญฺญาณผสฺสเวทนานํ ติณฺณํ ปฏิจฺจสมุปฺปาทปทานํ, ผสฺสสตฺตกสฺส, อทุกฺขมสุขสวิตกฺกสวิจารอุเปกฺขาสหคตานํ วเสน ติณฺณํ ติกปทานํ, สตฺตมหนฺตรทุกปทาทีนญฺจ วเสน เวทิตพฺพานิ, น อิตเรสํ อสมฺภวาฯ เตเนว อฏฺฐกถายํ –