เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ อยํ สงฺคหิเตนอสงฺคหิตปเท นโยฯ

อสงฺคหิเตนสงฺคหิตปทตฺถวณฺณนา

อสงฺคหิเตนสงฺคหิตปเท ปน ยานิ ปทานิ วิญฺญาเณน วา โอฬาริกรูเปน วา อสมฺมิสฺสํ ธมฺมายตเนกเทสํ ทีเปนฺติ, ตาเนว นิทฺทิสียนฺติ, ตานิ ปน เวทนาทีนํ ติณฺณํ ขนฺธานํ, ทุกฺขสจฺจวชฺชิตานํ ติณฺณํ สจฺจานํ, ปสาทมโนวชฺชิตานํ โสฬสนฺนํ อินฺทฺริยานํ, อวิชฺชาสงฺขารผสฺสเวทนาตณฺหุปาทานกมฺมภวชาติชรามรณโสกทุกฺขโทมนสฺสุปายาสวเสน จุทฺทสปจฺจยาการปทานญฺจ วเสน เวทิตพฺพานิ, น รูปกฺขนฺธาทีนํฯ เตเนว อฏฺฐกถายํ –

‘‘ตโย ขนฺธา ตถา สจฺจา, อินฺทฺริยานิ จ โสฬส;

ปทานิ ปจฺจยากาเร, จุทฺทสูปริ จุทฺทสฯ

‘‘สมติํส ปทา โหนฺติ, โคจฺฉเกสุ ทสสฺวถ;

ทุเว จูฬนฺตรทุกา, อฏฺฐ โหนฺติ มหนฺตรา’’ติฯ (ธาตุ. อฏฺฐ. 179) –

เอวํ อุทฺทานคาถา วุตฺตาฯ อิทํ เหตฺถ ลกฺขณํ – ยํ ขนฺธปเทน อสงฺคหิตํ, อายตนธาตุปเทหิ สงฺคหิตํ, ตสฺเสว ตีหิ วิเสสเนหิ วิสิฏฺฐสฺส ขนฺธาทีหิ สงฺคโห วุจฺจติฯ กถํ? เวทนากฺขนฺเธน เย ธมฺมา ขนฺธสงฺคเหน อสงฺคหิตา, อายตนธาตุสงฺคเหหิ สงฺคหิตา, เต ธมฺมา กติหิ ขนฺเธหิ, อายตเนหิ, ธาตูหิ สงฺคหิตา? เต ธมฺมา อสงฺขตํ ขนฺธโต ฐเปตฺวา ตีหิ ขนฺเธหิ เอเกนายตเนน เอกาย ธาตุยา สงฺคหิตาติฯ

ตตฺรายํ นโย – เวทนากฺขนฺเธน หิ นิพฺพานํ, สุขุมรูปํ, สญฺญาสงฺขารา จ ขนฺธสงฺคเหน อสงฺคหิตา หุตฺวา ธมฺมายตนธมฺมธาตุสงฺคเหน สงฺคหิตาฯ

เตสุ นิพฺพานํ ขนฺธสงฺคหํ น คจฺฉติ, เสสา ตีหิ รูปสญฺญาสงฺขารกฺขนฺเธหิ สงฺคหํ คจฺฉนฺติ, อายตนธาตุโย ปเนตฺถ ธมฺมายตนธมฺมธาตูนํ วเสเนว สพฺพตฺถ เวทิตพฺพา อิตราสํ อสมฺภวา, อิเมสุ จ นิพฺพานมฺปิ สงฺคหํ คจฺฉติฯ เตเนว หิ ‘‘อสงฺขตํ ขนฺธโต ฐเปตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ ตสฺสายมตฺโถ – ขนฺธสงฺคเห เอว อสงฺขตํ ฐเปตฺวา, น อิตรสงฺคเหสูติ เอวํ สญฺญากฺขนฺธาทีสุปิ โยชนา เวทิตพฺพาฯ อยํ ปน วิเสโส – ชีวิตินฺทฺริเยน เย ธมฺมา…เป.… เต ธมฺมา ทฺวีหิ เวทนาสญฺญากฺขนฺเธหิ สงฺคหิตา, รูปารูปชีวิตินฺทฺริเยหิ นิพฺพานเวทนาสญฺญาวิญฺญาณกฺขนฺธา ขนฺธสงฺคเหน อสงฺคหิตา, เตสุ จ นิพฺพานเวทนาสญฺญาว อายตนธาตุสงฺคเหน สงฺคหิตาติฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ อยํ อสงฺคหิเตนสงฺคหิตปเท นโยฯ

สงฺคหิเตนสงฺคหิตปทตฺถวณฺณนา

สงฺคหิเตนสงฺคหิตปเท ปน ยานิ ปทานิ สงฺขาเรกเทสํ อญฺเญน อสมฺมิสฺสํ ทีเปนฺติ เวทเนกเทสํ วา สุขุมรูปํ วา สทฺเทกเทสํ วา, ตาเนว นิทฺทิสียนฺติฯ ขนฺธายตนธาตูสุ เอกมฺปิ โกฏฺฐาสํ สกเลน คเหตฺวา ฐิตปทานิ น ยุชฺชนฺติฯ ตานิ ปน ทฺวินฺนํ สมุทยมคฺคสจฺจานํ, ปนฺนรสินฺทฺริยานํ, เอกาทสปฏิจฺจปทาทีนญฺจ วเสน เวทิตพฺพานิฯ อิทํ เหตฺถ ลกฺขณํ – ยํ อตฺตนา ขนฺธาทิวเสน สงฺคหิเตหิ ขนฺธาทิโต สงฺคหิตํ, ตสฺเสว ปฐมํ อุทฺธฏปทสฺส ปุน ขนฺธาทีหิ สงฺคโห วุจฺจติฯ