เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ อยํ สงฺคหิเตนอสงฺคหิตปเท นโยฯ

อสงฺคหิเตนสงฺคหิตปทตฺถวณฺณนา

อสงฺคหิเตนสงฺคหิตปเท ปน ยานิ ปทานิ วิญฺญาเณน วา โอฬาริกรูเปน วา อสมฺมิสฺสํ ธมฺมายตเนกเทสํ ทีเปนฺติ, ตาเนว นิทฺทิสียนฺติ, ตานิ ปน เวทนาทีนํ ติณฺณํ ขนฺธานํ, ทุกฺขสจฺจวชฺชิตานํ ติณฺณํ สจฺจานํ, ปสาทมโนวชฺชิตานํ โสฬสนฺนํ อินฺทฺริยานํ, อวิชฺชาสงฺขารผสฺสเวทนาตณฺหุปาทานกมฺมภวชาติชรามรณโสกทุกฺขโทมนสฺสุปายาสวเสน จุทฺทสปจฺจยาการปทานญฺจ วเสน เวทิตพฺพานิ, น รูปกฺขนฺธาทีนํฯ เตเนว อฏฺฐกถายํ –

‘‘ตโย ขนฺธา ตถา สจฺจา, อินฺทฺริยานิ จ โสฬส;

ปทานิ ปจฺจยากาเร, จุทฺทสูปริ จุทฺทสฯ

‘‘สมติํส ปทา โหนฺติ, โคจฺฉเกสุ ทสสฺวถ;

ทุเว จูฬนฺตรทุกา, อฏฺฐ โหนฺติ มหนฺตรา’’ติฯ (ธาตุ. อฏฺฐ. 179) –

เอวํ อุทฺทานคาถา วุตฺตาฯ อิทํ เหตฺถ ลกฺขณํ – ยํ ขนฺธปเทน อสงฺคหิตํ, อายตนธาตุปเทหิ สงฺคหิตํ, ตสฺเสว ตีหิ วิเสสเนหิ วิสิฏฺฐสฺส ขนฺธาทีหิ สงฺคโห วุจฺจติฯ กถํ? เวทนากฺขนฺเธน เย ธมฺมา ขนฺธสงฺคเหน อสงฺคหิตา, อายตนธาตุสงฺคเหหิ สงฺคหิตา, เต ธมฺมา กติหิ ขนฺเธหิ, อายตเนหิ, ธาตูหิ สงฺคหิตา? เต ธมฺมา อสงฺขตํ ขนฺธโต ฐเปตฺวา ตีหิ ขนฺเธหิ เอเกนายตเนน เอกาย ธาตุยา สงฺคหิตาติฯ

ตตฺรายํ นโย – เวทนากฺขนฺเธน หิ นิพฺพานํ, สุขุมรูปํ, สญฺญาสงฺขารา จ ขนฺธสงฺคเหน อสงฺคหิตา หุตฺวา ธมฺมายตนธมฺมธาตุสงฺคเหน สงฺคหิตาฯ