เมนู

อปฺปมญฺญาวิภงฺคมาติกตฺถวณฺณนา

อปฺปมญฺญาวิภงฺคมาติกาย ปน อตฺถโต ตาว – จตสฺโส อปฺปมญฺญาโยติอาทีสุ ผรณอปฺปมาณวเสน อปฺปมญฺญาโยฯ เอตา หิ อารมฺมณวเสน อปฺปมาเณ วา สตฺเต ผรนฺติ, เอกสตฺตมฺหิ วา อนวเสสผรณวเสน อปฺปมาณโต ผรนฺตีติ เอวํ ผรณอปฺปมาณวเสน ‘‘อปฺปมญฺญาโย’’ติ วุจฺจนฺติ, สตฺต อปฺปมาณวเสนาปิ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ เมตฺตาสหคเตนาติ เมตฺตาย สมนฺนาคเตนฯ เอกํ ทิสนฺติ ปุรตฺถิมาทีสุ จตูสุ ทิสาสุ ยํ กิญฺจิ เอกํ ทิสํ, ตํทิสาปริยาปนฺนสตฺตผรณวเสน เจตํ วุตฺตํฯ ผริตฺวาติ ผุสิตฺวา อารมฺมณํ กตฺวาฯ วิหรตีติ ปวตฺเตติฯ ตถา ทุติยนฺติอาทีสุฯ ยถา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา, ตเถว ตทนนฺตรํ ทุติยํ, ตติยํ, จตุตฺถญฺจาติ อตฺโถฯ อิติ อุทฺธมโธ ติริยนฺติ เอเตเนว นเยน อุปริมํ ทิสํ, เหฏฺฐิมํ ทิสํ, อนุทิสญฺจ อนุกฺกเมน เมตฺตาสหคเตน เจตสา ผริตฺวา วิหรตีติ อตฺโถฯ เอตฺตาวตา เอกเมกํ ทิสํ ปริคฺคเหตฺวา โอธิโส เมตฺตาผรณตํ ทสฺสิตํฯ

สพฺพธีติอาทิ ปน อโนธิโส ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ตตฺถ สพฺพธีติ สพฺพตฺถฯ สพฺพตฺตตายาติ สพฺเพสุ หีนมชฺฌิมุกฺกฏฺฐมิตฺตสปตฺตมชฺฌตฺตาทิปฺปเภเทสุ อตฺตตาย, เตสุ วิภาคํ อกตฺวา อตฺตสมตายาติ วุตฺตํ โหติฯ อถ วา สพฺพตฺตตายาติ สพฺเพน จิตฺตภาเวน, อีสกมฺปิ พหิ อวิกฺเขปมาโนติ อตฺโถฯ สพฺพาวนฺตนฺติ สพฺพสตฺตวนฺตํ, สพฺพสตฺตยุตฺตนฺติ อตฺโถฯ โลกนฺติ สตฺตโลกํฯ ปุน ‘‘เมตฺตาสหคเตนา’’ติ อิทํ ‘‘วิปุเลนา’’ติอาทีหิ วิเสสเนหิ สมฺพนฺธทสฺสนวเสน วา วุตฺตํ, นิคมนวเสน วาฯ ตตฺถ ผรณวเสน วิปุลตา เวทิตพฺพาฯ ภูมิวเสน ปน มหคฺคตตาฯ ปคุณวเสน, อปฺปมาณสตฺตารมฺมณวเสน จ อปฺปมาณตาฯ พฺยาปาทปจฺจตฺถิกปฺปหาเนน อเวรตาฯ โทมนสฺสปฺปหาเนน นิทฺทุกฺขตา, สงฺขตตา, อพฺยาปชฺชตา จ ทฏฺฐพฺพาฯ เอวํ กรุณาสหคเตนาติอาทีสุปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพติ อยํ ตาเวตฺถ ปทตฺโถฯ

ธมฺมเภโท ปเนตฺถ สุวิญฺเญยฺโยวฯ วิภงฺคนเยน ปน ตีสุ รูปาวจรกุสลวิปากกิริยาจิตฺเตสุ สมฺปยุตฺตา สตฺเตสุ เมตฺตาทิพฺรหฺมวิหารภูตา อโทโส กรุณา มุทิตา ตตฺรมชฺฌตฺตตาติ จตฺตาโร ธมฺมา นานานเยหิ วิภตฺตา, ตํสมฺปยุตฺตา ปน กามาวจรภูตา จ เอตา อิธ น คหิตาฯ อรูปาวจรโลกุตฺตเรสุ ปเนตา อปฺปมญฺญา นตฺเถวาติฯ

ปญฺหาปุจฺฉเก ปเนตา ตาว สิยา กุสลา, สิยา อพฺยากตาฯ ติสฺโส สุขาย, จตุตฺถา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาฯ วิปากตฺติเก ติธาปิ, อุเปกฺขา อวิตกฺกอวิจารา, เสสา ติธาปิ, มหคฺคตาว, ปริตฺตารมฺมณอตีตารมฺมณตฺติเกสุ น วตฺตพฺพาว, พหิทฺธารมฺมณาว, อนิทสฺสนอปฺปฏิฆาว, เมตฺตา เหตุ, เสสา น เหตู, โน จิตฺตา, เจตสิกา, รูปาวจรา, สอุตฺตราวฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

อปฺปมญฺญาวิภงฺคมาติกตฺถวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สิกฺขาปทวิภงฺคมาติกตฺถวณฺณนา

สิกฺขาปทวิภงฺคมาติกาย ปน อตฺถโต ตาว – สิกฺขาปทานีติ สิกฺขิตพฺพปทานิ, สิกฺขาโกฏฺฐาสาติ อตฺโถฯ อปิจ สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา สิกฺขิตพฺพโต สิกฺขา, ตาสํ ปติฏฺฐานฏฺเฐน ปทํ, ปญฺจสุ ปน สีลงฺเคสุ ยํ กิญฺจิ องฺคํฯ ปาณาติปาตาทีสุ ปาณสฺส อตีว ปาโต ปาณาติปาโต, ปาณวโธติ อตฺโถฯ ปาโณติ เจตฺถ โวหารโต สตฺโต, ปรมตฺถโต ชีวิตินฺทฺริยํ, ตสฺมิํ ปน ปาเณ ปาณสญฺญิโน ชีวิตินฺทฺริยุปจฺเฉทกอุปกฺกมสมุฏฺฐาปิกา กายวจีทฺวารานํ อญฺญตรทฺวารปฺปวตฺตา วธกเจตนา ปาณาติปาโต, ตสฺมา ปาณาติปาตาฯ เวรมณีติ วิรติ, สา เอว วุตฺตนเยน สิกฺขาปทนฺติ เวรมณิสิกฺขาปทํฯ อทินฺนนฺติ น ทินฺนํ, ปรปริคฺคหิตํ, ปรปริคฺคหิตสฺส อทินฺนสฺส อาทานํ อทินฺนาทานํฯ ปรสฺส หรณํ เถยฺยํ โจริกาติ วุตฺตํ โหติฯ อตฺถโต ปน ปรปริคฺคหิเต ตถาสญฺญิโน ตทาทายกอุปกฺกมสมุฏฺฐาปิกา เถยฺยเจตนา อทินฺนาทานํฯ กาเมสูติ วตฺถุกาเมสุฯ มิจฺฉาจาราติ กิเลสกามวเสน ลามกาจารา, ปุริสสฺส มาตุรกฺขิตาทิสงฺขาตาสุ, อิตฺถิยา อตฺตโน นิยมิตปุริสโต ปรปุริสสงฺขาเตสุ จ อคมนียฏฺฐาเนสุ วีติกฺกมาจาราติ วุตฺตํ โหติฯ อตฺถโต ปน อคมนียวตฺถูสุ มคฺเคนมคฺคปฺปฏิปาทโนปกฺกมสมุฏฺฐาปิกา, อธิวาสนาการปฺปวตฺตา วา เมถุนเจตนา กาเมสุมิจฺฉาจาโรฯ มุสาติ อภูตํ อตจฺฉํ วตฺถุ, วาโทติ ตสฺส อภูตตํ ญตฺวาว ภูตโต ตจฺฉโต วิญฺญาปนํฯ ลกฺขณโต ปน อตถํ วตฺถุํ ญตฺวา ตถโต ปรํ วิญฺญาเปตุกามสฺส อตฺถภญฺชกกายวจีปโยคสมุฏฺฐาปิกา เจตนา มุสาวาโทฯ สุราติ ปิฏฺฐสุรา ปูวสุรา โอทนสุรา กิณฺณปกฺขิตฺตา สมฺภารสํยุตฺตาติ ปญฺจ สุราฯ เมรยนฺติ ปุปฺผาสโว ผลาสโว คุฬาสโว มธฺวาสโว สมฺภารสํยุตฺโตติ ปญฺจ อาสวาฯ ตทุภยมฺปิ มทนียฏฺเฐน มชฺชํ, ยาย เจตนาย ตํ มชฺชํ ปิวติ, สา ปมาทการณตฺตา ปมาทฏฺฐานํ, ตสฺมา สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานาฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติ อยํ ตาเวตฺถ ปทตฺโถฯ

ธมฺมเภโท ปน วิภงฺคนเย ปากโฏ ภวิสฺสติฯ เอวํ อุปริปิฯ วิภงฺคนเยสุ เจตฺถ สุตฺตนฺตภาชนียํ นตฺถิ, อภิธมฺมภาชนีเย ปเนตานิ ปญฺจ สิกฺขาปทานิ กามาวจรกุสลจิตฺตสมฺปยุตฺตานํ วิรตีนํ วเสน นานปฺปการโต ปฐมวาเร วิภตฺตานิ, ตถา ทุติยวาเร เจตนาวเสน, วิรติเจตนาสมฺปยุตฺตา ปเนตฺถ ธมฺมา น สิกฺขาปทานิ, สิกฺขาปทสมฺปยุตฺตา ปน โหนฺติ, ตถา ตติยนเย ผสฺสาทีนํ สพฺเพสํ ธมฺมานํ วเสน นานปฺปการโต วิภตฺตาติฯ

ปญฺหาปุจฺฉเก ปน เจตนาย, ผสฺสาทีนญฺจ ปริยายสิกฺขาปทตฺตา นิปฺปริยายสิกฺขาปทภูตานํ วิรตีนํ วเสเนว วิภตฺตานิฯ