เมนู

นิพฺพานาพฺยากตวณฺณนา

นิพฺพานาพฺยากตํ ปน ภูมิโต โลกุตฺตรเมว, ธมฺมโตปิ จ เอกเมว, เภโท นตฺถิ, ลกฺขณาทิโต ปน สนฺติลกฺขณํ นิพฺพานํ, นิวตฺติลกฺขณํ, อสงฺขตลกฺขณํ วา, อจฺจุติรสํ , อนิมิตฺตปจฺจุปฏฺฐานํ, อสงฺขตตาย ปนสฺส การกเหตุวิรหโต ปทฏฺฐานํ นตฺถิ, ปาปกเหตุวเสน ปเนตํ ‘‘ทุกฺขนิโรธคามินิปฏิปทา’’ติอาทิวจนโต (วิภ. 206) ‘‘อริยมคฺคปทฏฺฐาน’’นฺติ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ สงฺคหโต ปน เภทาภาวา ขนฺเธสุ สงฺคหํ น คจฺฉติ, อายตนาทีสุ ธมฺมายตนธมฺมธาตูสุ สงฺคหํ คจฺฉติฯ สุญฺญโต ปน อตฺตสุญฺญํ, สลกฺขณธารณโต อนตฺตกํ ธมฺมมตฺตํ, อสงฺขตตาย วา อจฺจนฺตตฺตา จ อนิจฺจตาสุญฺญํ, ทุกฺขตาสุญฺญํ, ราคาทิสุญฺญํ, นิมิตฺตสุญฺญนฺติ ปวตฺตํ สุญฺญนฺติ คเหตพฺพํฯ

เภทโต ปน สนฺติลกฺขณาทิสภาวโต เอกวิธมฺปิ การณปริยายโต สอุปาทิเสสนิพฺพานธาตุ, อนุปาทิเสสนิพฺพานธาตุ เจติ ทุวิธํ โหติฯ สรสวเสน ปน ปริกปฺปิตาการเภทโต สุญฺญตํ อนิมิตฺตํ อปฺปณิหิตนฺติ ติวิธํ โหติฯ สงฺขตธมฺมเภทมุปาทาย ปฏิกฺขิปิตพฺพาการโต น จิตฺตํ, น เจตสิกํ, น รูปํ, น อตีตํ, น อนาคตํ, น ปจฺจุปฺปนฺนํ, น มคฺโค, น ผลนฺติอาทินา อนนฺตปฺปการํ โหติฯ

นิพฺพานาพฺยากตํ นิฏฺฐิตํฯ

เอวํ อิมสฺมิํ กุสลตฺติเก อวุตฺโต สภาวธมฺโม นาม นตฺถิฯ

อสภาวธมฺเมสุ ปเนตฺถ กิญฺจาปิ รูปธมฺมานํ ปริจฺเฉทากาสลกฺขณานิ เอว วุตฺตานิ, กสิณาทิปฏิภาคนิมิตฺตานิ ปน กสิณุคฺฆาฏิมากาโส, วิญฺญาณาภาโว, นิโรธสมาปตฺติ, ติสฺโส นามปุคฺคลอุปาทาปญฺญตฺติโย, อรูปธมฺมานํ อนิจฺจตาทิลกฺขณาทโย จ น วุตฺตา, ตถาปิ เตสมฺปิ สภาวธมฺมพฺยติเรกาภาวโต คหณํ โหติ, ตสฺมา อยํ ติโก นิปฺปเทสตฺติโกติ เวทิตพฺโพ ฯ ยถา เจตฺถ, เอวํ อิโต ปเรสุปิ ติกทุเกสุ ปญฺญตฺติคฺคหณาภาเวปิ นิรวเสสปรมตฺถคฺคหเณเนว นิปฺปเทสตา, วิปริยายโต สปฺปเทสตา จ เวทิตพฺพาฯ ยตฺถ ปน สมฺมุติคฺคหณํ อตฺถิ, ตตฺถ วกฺขามฯ

รูปนิพฺพานกณฺโฑ นิฏฺฐิโตฯ

อิติ โมหวิจฺเฉทนิยา

อภิธมฺมมาติกตฺถสํวณฺณนาย

กุสลตฺติกสํวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เวทนาตฺติกาทิวณฺณนา

อิทานิ กุสลตฺติกานนฺตรํ เวทนาตฺติกาทีนํ อตฺถวณฺณนา อนุปฺปตฺตา, ยสฺมา ปน ยฺวายํ กุสลตฺติกสฺส –

‘‘อตฺถโต ภูมิเภทา จ, ปจฺเจกํ สมฺปโยคโต;

อุทฺเทสโต จ ธมฺมานํ, ลกฺขณาทิวิภาคโต’’ติฯ –

อาทินา มาติกํ นิกฺขิปิตฺวา ‘‘กุสลา ตาว ธมฺมา ภูมิโต จตุพฺพิธา โหนฺติ กามาวจรา…เป.… โลกุตฺตรา’’ติเอวมาทินา วินิจฺฉยนโย วุตฺโต, โส เอว เสสตฺติกทุกานมฺปิ ยถาโยคํ โหติฯ ยถา หิ เอตฺถ, เอวํ ‘‘สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ตาว ธมฺมา ภูมิโต ติวิธา โหนฺติ กามาวจรา รูปาวจรา โลกุตฺตรา’’ติอาทินา อนุกฺกเมน สพฺพตฺติกทุกานมฺปิ ปณฺฑิเตหิ สกฺกา วินิจฺฉยนยํ สลฺลกฺเขตุํ, ตสฺมา ตํ วิตฺถารนยํ วชฺเชตฺวา นิกฺเขปกณฺเฑ, อตฺถุทฺธารกณฺเฑ จ วุตฺตานุสารโต นาติสงฺเขปวิตฺถารนเยน เวทนาตฺติกาทีนํ ติกทุกานํ –

ปทตฺถา ตํสรูปา จ, นวตฺตพฺพวิภาคโต;

วินิจฺฉโย วิชานีโย, ตตฺถ ตตฺถ ยถารหํฯ