เมนู

อเหตุกกิริยาวณฺณนา

กิริยาพฺยากตา ปน กามรูปารูปาวจรวเสน ติวิธาฯ ตตฺถ กามาวจรกิริยา อเหตุกา สเหตุกาติ ทุวิธาฯ ตตฺถ สหชาตเหตุวิรหิตา อเหตุกาฯ ตา สมฺปโยคาทิโต ติวิธา อุเปกฺขาสหคตา มโนธาตุ, โสมนสฺสสหคตา มโนวิญฺญาณธาตุ, ตถา อุเปกฺขาสหคตาติฯ กิริยาติ กรณมตฺตํ, กิจฺจมตฺตนฺติ อตฺโถฯ สพฺเพสุเยว หิ กิริยจิตฺเตสุ ยํ อาวชฺชนกิจฺจทฺวยํ, ตํ อชวนวุตฺติโต โมฆปุปฺผํ วิยฯ ยํ ชวนวุตฺติกํ, ตํ นิรานุสยสนฺตานปฺปวตฺติโต ฉินฺนมูลรุกฺขปุปฺผํ วิย อผลํ โหติฯ ตํตํอาวชฺชนชวนกิจฺจสาธนวเสน ปวตฺตตฺตา ปน กิจฺจมตฺตตํ อุปาทาย ‘‘กิริยา’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ มโนธาตุยา วิปากมโนธาตุยํ วุตฺตนเยน สพฺโพ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ เกวลํ ปน ปญฺจทฺวาเร อิฏฺเฐสุ วา อนิฏฺเฐสุ วา ปญฺจารมฺมเณสุ ปญฺจปสาเท ฆฏฺฏิเตสุ อุปฺปนฺนภวงฺคุปจฺเฉทานนฺตรํ ตเมว ปญฺจารมฺมณมารพฺภ หทยวตฺถุํ นิสฺสาเยวาวชฺชนกิจฺจํ สาธยมานา ปญฺจสุปิ ทฺวาเรสุ ปวตฺตตีติ อยํ วิเสโสฯ

มโนวิญฺญาณธาตุทฺวยมฺปิ ยถากฺกมํ กุสลวิปากาเหตุกมโนวิญฺญาณธาตุทฺวยสทิสํ, วีริยํ ปเนตฺถ อธิกํ, วีริยูปตฺถมฺโภว สมาธิ พลวา โหติฯ ตโต เอเวตฺถ สงฺคหวาเร วีริยสมาธิมโนโสมนสฺสชีวิตินฺทฺริยานํ ปญฺจนฺนํ วเสน อินฺทฺริยสงฺคโห โหติ, อิธาปิ พลสงฺคโห นตฺเถวฯ ยํ ปเนตฺถ ปทภาชนีเย สมาธิวีริยานํ นิทฺเทเส ‘‘สมาธิพลํ วีริยพล’’นฺติ (ธ. ส. 570-572) พลเววจนํ วุตฺตํ, ตํ อิตราเหตุกจิตฺตสมฺปยุตฺเตหิ อิเมสํ พลวตรตาทสฺสนตฺถํ ปริยายโต วุตฺตํฯ ตโต เอว หิ สงฺคหวาเร ‘‘ทฺเว พลานิ โหนฺตี’’ติ น วุตฺตํ, ตสฺมา อเหตุเกสุ นิปฺปริยายโต พลํ นตฺถิ เอวาติ คเหตพฺพํฯ

วิสยาทิปฺปเภทโต ปเนตฺถ โสมนสฺสสหคตา ตาว หทยวตฺถุญฺเญว นิสฺสาย ปญฺจทฺวาเร โวฏฺฐพฺพนกิจฺจาย จ, มโนทฺวาเร อนุฬาเรสุ ฉสุ กามาวจรารมฺมเณสุ อาวชฺชนกิจฺจาย จ มโนวิญฺญาณธาตุยา อนนฺตรํ ชวนกิจฺจํ สาธยมานา ขีณาสวานญฺเญว หสิตํ อุปฺปาเทนฺตี ปวตฺตติฯ หสิตํ หิ โสมนสฺสสหคตกามาวจเรเหว ชวเนหิ, เตสุ อเสขานํ ปญฺจหิ กิริยาชวเนหิ, เสขานํ ปน กุสเลหิ เจว ทิฏฺฐิวิปฺปยุตฺตโลภมูเลหิ จาติ ฉหิ, ปุถุชฺชนานํ ทิฏฺฐิสมฺปยุตฺเตหิ จาติ อฏฺฐหีติ เตรสหิ จิตฺเตหิ อุปฺปชฺชติฯ อุเปกฺขาสหคตา ปน ปญฺจทฺวาเร หทยวตฺถุญฺเญว นิสฺสาย สนฺตีรณกิจฺจาย วิปากมโนวิญฺญาณธาตุยา อนนฺตรํ โวฏฺฐพฺพนกิจฺจํ, มโนทฺวาเร สพฺเพสุ ฉสุปิ อารมฺมเณสุ สวตฺถุกา, อวตฺถุกา วา ภวงฺคจลนานนฺตรํ อาวชฺชนกิจฺจํ สาธยมานา ปวตฺตติฯ อยํ หิ ตีสุ ภเวสุ กสฺสจิ สจิตฺตกปุคฺคลสฺส น กิสฺมิญฺจิ วิสเย น อุปฺปชฺชติ, สพฺพญฺญุตญฺญาณสทิสํ มหาคมนํ นาเมตํ จิตฺตนฺติ อยํ วิเสโส, เสสํ ตาทิสเมวฯ

อเหตุกกิริยา นิฏฺฐิตาฯ

สเหตุกกามาวจรกิริยาวณฺณนา

อโลภาทิกิริยาเหตุสมฺปยุตฺตา ปน สเหตุกา, เต สมฺปโยคโต กุสลา วิย อฏฺฐวิธาฯ สพฺโพเปตฺถ วินิจฺฉโย กุสเลสุ วุตฺตนโย เอวฯ เกวลํ ปเนตฺถ วิรติโย น สนฺติ, กุสลา จ เสขปุถุชฺชนานํ วุตฺตนเยน ฉสุ ทฺวาเรสุ วตฺถุํ นิสฺสาย วา อนิสฺสาย วา ชวนกิจฺจํ สาธยมานา ปวตฺตนฺติ, อิเม ปน อเสขานนฺติ อยํ วิเสโสฯ กามาวจรกิริยาฯ