โมหมูลวณฺณนา

โมหมูลาปิ ทฺวิธา อุเปกฺขาสหคตํ วิจิกิจฺฉาสมฺปยุตฺตํ, ตถา อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตนฺติฯ ตตฺถ ปฐเม ธมฺมุทฺเทสโต ตาว ผสฺสปญฺจกํ วิตกฺโก วิจาโร วีริยํ เอกคฺคตา ชีวิตํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ โมโห วิจิกิจฺฉาติ สรูเปนาคตา จุทฺทส , อุทฺธจฺจํ มนสิกาโรติ เยวาปนกา ทฺเว จาติ โสฬส ธมฺมา โหนฺติ, เอกคฺคตา เจตฺถ จิตฺตฏฺฐิติมตฺตา, อินฺทฺริยมคฺคพลภาวํ น สมฺปาปุณาติฯ ตโต เอว สงฺคหวาเร สมาธิํ วชฺเชตฺวา อุเปกฺขาย สทฺธิํ จตฺตาริ อินฺทฺริยานิ, ทฺเว มคฺคงฺคานิ, ตีณิ พลานิ โหนฺติฯ โมโห ปเนตฺถ เอโกว เหตุฯ เสโส ปเนตฺถ สพฺโพ วินิจฺฉโย วุตฺตนโย เอวฯ

ตตฺถ วิคตา จิกิจฺฉา เอติสฺสาติ วิจิกิจฺฉาฯ สา สํสยลกฺขณา, กมฺปนรสา, อนิจฺฉยปจฺจุปฏฺฐานา, อเนกํสภาวปจฺจุปฏฺฐานา วา, อโยนิโสมนสิการปทฏฺฐานา, ปฏิปตฺติอนฺตรายกราติ ทฏฺฐพฺพาฯ ยถา จ วิจิกิจฺฉาสมฺปยุตฺเต, เอวํ อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺเตปิฯ เกวลํ วิจิกิจฺฉาย อภาโว, อธิโมกฺขสฺส จ ภาโว, ตโต เอว พลวตรสมาธิตา, เตเนว สงฺคหวาเร สมาธินา สทฺธิํ ปญฺจินฺทฺริยตา, ติวงฺคิกมคฺคตา, จตุพฺพลตา จ โหติฯ อุทฺธจฺจญฺเจตฺถ สรูเปเนว นิทฺทิฏฺฐํ, อธิโมกฺขมนสิการา ทฺเว เยวาปนกวเสนาติ อยํ วิเสโส, เสสํ ตาทิสเมวฯ อิมานิ ปน ทฺเว จิตฺตานิ นานาวิสเย, เอกวิสเย จ อสณฺฐหนโต ปวฏฺฏนกานิฯ อุทฺธจฺจสหคตํ หิ ลทฺธาธิโมกฺขตาย ลทฺธปติฏฺฐํ เอการมฺมเณเยว ปติฏฺฐาย ปติฏฺฐาย ปวฏฺฏติ จตุรสฺสมณิ วิย, อิตรํ นานารมฺมเณสุ วฏฺฏมณิ วิยาติ ทฏฺฐพฺพํฯ อุทฺธจฺจสหคตญฺจ ฐเปตฺวา เสสา เอกาทส ปฏิสนฺธิํ ชเนนฺตีติ เวทิตพฺพํฯ

วิสยาทิปฺปเภทโต ปเนเต ทฺวาทสปิ วตฺถารมฺมณวเสน ตาว ฉพฺพิธา โหนฺติฯ เตสุ โลภโมหมูลา ปน ทส ปญฺจทฺวาเร หทยวตฺถุํ นิสฺสาเยว, มโนทฺวาเร นิสฺสาย วา อนิสฺสาย วา ชวนกิจฺจํ สาธยมานา ฉพฺพิธาฯ ตถา โทสมูลา นิสฺสาเยว ปน ปวตฺตนฺติฯ

โลภมูลา ปน อทินฺนาทานกามมิจฺฉาจารมุสาวาทเปสุญฺญสมฺผปฺปลาปาภิชฺฌาสงฺขาตานํ ฉนฺนํ กมฺมปถานํ วเสน ฉพฺพิธาฯ ทิฏฺฐิสมฺปยุตฺตา ปเนตฺถ มิจฺฉาทิฏฺฐิวเสนาปีติ สตฺตวิธา โหนฺติฯ โทสมูลา ปน ปาณาภิปาตาทินฺนาทานมุสาวาทเปสุญฺญผรุสสมฺผปฺปลาปพฺยาปาทวเสน สตฺตวิธา โหนฺติฯ ทสนฺนมฺปิ ปเนสํ ทฺวารกมฺมวเสน เจว วีมํสาวชฺชิตาธิปติตฺตยวเสน จ กุสเล วุตฺตนเยน วิภาโค เวทิตพฺโพฯ เอกนฺตหีนตฺตา หีนตฺติกเภโท นตฺถิฯ อารมฺมณาธิปติ ปเนตฺถ โลภมูเลสุ เอว, น อิตเรสุ, โมหมูเลสุ ปน สหชาตาธิปติปิ นตฺถิ, ตถา กมฺมปถเภโทปิฯ น หิ ปวฏฺฏมานํ กญฺจิ อธิปติํ กโรติฯ โทโส วา สวิสยํ, วิจิกิจฺฉาจิตฺตญฺจ ปฏิปตฺติมนฺตรายกรตฺเตน ทุจฺจริตเหตุภูตมฺปิ ปาณาติปาตาทีนํ โทสโลภมูลจิตฺเตเหว สนฺนิฏฺฐาปนิยโต กมฺมปถเภทํ น คจฺฉติ, ปุพฺพภาเค เอว ปน เหตุ โหติฯ เตเนวสฺส อปายเหตุตา ปฐมมคฺควชฺฌตาติ ทฏฺฐพฺพํฯ อตีตาทิเภทโต ปน ทฺวาทสนฺนํ ปจฺเจกมนนฺตตา, เสโส จ วินิจฺฉโย กุสลาธิกาเร วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพติฯ

อกุสลา ธมฺมา นิฏฺฐิตาฯ

อพฺยากตปทตฺโถ