หิตนฺติ โยคกมฺมสฺส หิตํ ฯ อุตฺตมนฺติ อุคฺคตตมํ, อจฺจุคฺคตํ พลวนฺตมฺปีติ อธิปฺปาโยฯ อวิคฺคหกมฺปทนฺติ วิคฺคหญฺจ กมฺปญฺจ น เทตีติ อวิคฺคหกมฺปทนฺติ อตฺโถฯ

อิติ อภิธมฺมตฺถวิกาสินิยา นาม

อภิธมฺมาวตารสํวณฺณนาย

กิเลสปฺปหานกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

24. จตุวีสติโม ปริจฺเฉโท

ปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา

[1395] อิทานิ เนสํ ปจฺจยวิธิํ ทสฺเสตุํ ‘‘เยส’’นฺติอาทิ อารทฺธํฯ

ปฏิจฺจ เอนํ ผลเมติ ปวตฺตติ, ติฏฺฐติ, อุปฺปชฺชติ วาติ ปจฺจโย, หิโนติ ปติฏฺฐาติ เอตฺถาติ เหตุ, อเนกตฺถตฺตา ธาตุสทฺทานํ หิ-สทฺโท มูล-สทฺโท วิย ปติฏฺฐตฺโถ เวทิตพฺโพ, หิโนติ วา เอเตน กมฺมนิทานภูเตน อุทฺธํ โอชํ อติหรนฺเตน มูเลน วิย ปาทโป ตปฺปจฺจยํ ผลํ คจฺฉติ วิรุฬฺหิํ อาปชฺชตีติ เหตุ, เหตุ จ โส มูลฏฺเฐน, ปจฺจโย จ อุปการกฏฺเฐนาติ เหตุปจฺจโย, เหตุ หุตฺวา ปจฺจโย เหตุภาเวน ปจฺจโยติ อตฺโถฯ

เอวํ อารมฺมณปจฺจยาทีสุ ทฏฺฐพฺพํฯ สฺวายํ ปฏิสนฺธิยํ กมฺมสมุฏฺฐานานํ, ปวตฺติยํ จิตฺตสมุฏฺฐานานํ รูปานํ, อุภยตฺถ สหชาตนามธมฺมานญฺจ ปจฺจโยฯ สพฺพโลกิยโลกุตฺตรนฺติ อิมินา ปญฺญตฺติยาปิ โลเก วิทิตภาเวน โลกิยปเทน สงฺคหิตตฺตา รูปาทิเภเทสุ ฉพฺพิเธสุ สงฺขตาสงฺขตปญฺญตฺติธมฺเมสุ น โกจิ ธมฺโม อารมฺมณปจฺจโย น โหตีติ ทสฺเสติฯ