14. จุทฺทสโม ปริจฺเฉโท

รูปาวจรสมาธิภาวนานิทฺเทสวณฺณนา

[789] เอวํ ปรมตฺถสมฺมุติวเสน อุภยถาปิ สพฺพธมฺเม สงฺเขปโต ทสฺเสตฺวา อิทานิ ยสฺมา เตสุ อุคฺคหณปริจฺเฉทาทิวเสน กตปริจเยน อตฺถกาเมน กุลปุตฺเตน เอกํสโต ภาวนาย อภิโยโค กาตพฺโพ, ตสฺมา ภาวนานยํ สงฺเขปโต ทสฺเสตุมารภนฺโต อาห ‘‘ภาวนานย’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ ภาวนานยนฺติ โลกิยโลกุตฺตรภาวนานยํ, กุสลธมฺมานํ วฑฺฒนกฺกมนฺติ อตฺโถฯ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกํ หิตํ อานยติ อุปเนตีติ หิตานโย, ตํ หิตานยํฯ มานยนฺติ มาเนนฺโตฯ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกตฺเถหิ อนุสาสนโต สตฺตานํ สุขํ อาเนตีติ สุขานโย, ตํ สุขานยํฯ ปรมํ พฺยากโรมิ, ปรมํ ภาวนานยนฺติ วา โยชนาฯ

[790] มนุสฺสานํ ธมฺมโต อุตฺตรํ ญาณทสฺสนนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถ มนุสฺสานํ ธมฺมา นาม มนุสฺสานํ ปกติธมฺมภูตา ทส กุสลกมฺมปถา, ตโต อุตฺตรํ ญาณทสฺสนํ นาม มหคฺคตโลกุตฺตรธมฺมาฯ เต หิ ชานนฏฺเฐน ญาณํ, ปจฺจกฺขโต วิย ทสฺสนฏฺเฐน จ ทสฺสนนฺติ อธิปฺเปตาฯ ‘‘อุตฺตริมนุสฺสาน’’นฺติ วา ยถาฐิตวเสเนว สมฺพนฺโธฯ พาลมนุสฺสาทิโต อุตฺตริมนุสฺสานํ ฌายีนญฺเจว อริยานญฺจาติ อตฺโถฯ

[791] สงฺกสฺสรสมาจาเรติอาทีหิ สีลวิสุทฺธิยา ปโยชนทสฺสนํฯ ตตฺถ สงฺกาย สริตพฺโพ สมาจาโร อสฺสาติ สงฺกสฺสรสมาจาโรฯ ยํ กิญฺจิ ลามกกมฺมํ ทิสฺวา ‘‘อิทํ อสุเกน กตํ ภวิสฺสตี’’ติ เอวํ ปวตฺเตตพฺพาย สงฺกาย อตฺตโน วา ปเร ยํกิญฺจิ มนฺเตนฺเต ทิสฺวา ‘‘มม อิทญฺจิทญฺจ อสารุปฺปํ ชานิตฺวา มนฺเตตี’’ติ เอวํ ปวตฺตสงฺกาย อุปคนฺตพฺพสมาจาโรติ อตฺโถฯ ทุสฺสีเลติ เอตเทว วิภาเวตุํ ‘‘สีลวชฺชิเต’’ติ วุตฺตํฯ ทุสฺสีเลติ วา ทูสิตสีเล ขณฺฑาทิภาวํ อุปคตสีเลฯ สีลวชฺชิเตติ สพฺเพน สพฺพํ สีลวิรหิเตฯ นตฺถิ ฌานนฺติ โลกิยชฺฌานมฺปิ ตาว นตฺถิฯ กุโต มคฺโคติ โลกุตฺตรมคฺโค กุโต, เกน การเณน โลกุตฺตรธมฺมานํ เหตุเยว วิชฺชตีติ อตฺโถฯ