13. เตรสโม ปริจฺเฉโท

การกปฏิเวธวณฺณนา

นิทฺทิฏฺฐาติ อุทฺเทสนิทฺเทสาทิวเสน ทสฺสิตาฯ กุสลาทโยติ กุสลากุสลาฯ เอเตสํ ปน น นิทฺทิฏฺโฐติ สมฺพนฺโธ ฯ ปุพฺเพ ‘‘การโก’’ติ วจนํ วิย ‘‘เวทโก’’ติ อวุตฺเตปิ ‘‘อตฺตา การโก เวทโก’’ติ อตฺตโน ลทฺธิตาย ‘‘ตสฺส หิ การกสฺส เวทกสฺสา’’ติ วุตฺตํฯ กุสลากุสลานมภาโวปิ สิยา, อิตรถา อเหตุกโทสาปตฺติโตติ อธิปฺปาโยฯ เตสํ กุสลากุสลานํ อายตฺตา วุตฺติ เอเตสนฺติ ตทายตฺตวุตฺติโนฯ เตสนฺติ กุสลากุสลาทีนํฯ ตสฺมาติ การกาภาเว กุสลากุสลานํ, ตพฺพิปากานญฺจ อภาวโตฯ นิรตฺถิกาติ เทเสตฺวาปิ โพเธตพฺพาภาวโต นิรตฺถิกาฯ ‘‘นายํ นิรตฺถิกา’’ติ วตฺวาปิ ‘‘สาตฺถิกา’’ติ วจนํ ปน ปรสฺส ทฬฺหคฺคาหตฺถํฯ โลเกปิ หิ เอวํ โวหารํ โวหรนฺติ, เอวเมว ภวติ, นาญฺญถาติอาทิฯ ตตฺถาติ การกาภาเวปิ อตฺตา อตฺถีติ คหเณฯ อนุโรโธติ อนุกูลปกฺขปาโตติ อตฺโถฯ อิธาติ การกาภาเวปิ กุสลาทโย อตฺถีติ คหเณฯ วิโรโธติ ปฏิโฆฯ

เอวํ การกาภาเวปิ กุสลาทีนํ สพฺภาวํ ยุตฺติโต สาเธตฺวา อิทานิ โลกสิทฺเธน นิทสฺสเนน สาเธตุํ ‘‘อถาปี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อถาปีติ การกาภาเวปิฯ ปถวิ-คฺคหเณน ปถโวชํ ทสฺเสติฯ ตถา อาป-คฺคหเณน อาโปชํฯ เตโชติ สีตุณฺหวเสน ทุวิธา เตโชธาตุฯ อุตูติ เหมนฺตาทิอุตุฯ อาทิ-คฺคหเณน พีชาทิเก สงฺคณฺหาติฯ ชนกปจฺจโย เหตุ, อนุปาลนกปจฺจโย ปจฺจโย นามาติ อาห ‘‘เหตุปจฺจยสามคฺคิยา’’ติฯ ‘‘ผลนิพฺพตฺตโก เหตุ, ปจฺจโย อนุปาลนโก’’ติ หิ วุตฺตํฯ

เอวํ การกาภาเวปิ กุสลากุสลปฺปวตฺติํ สาเธตฺวา อิทานิ ปรปริกปฺปิตํ อตฺตานเมว ตาว ปฏิกฺขิปิตุํ ‘‘อถาปิ เจตฺถา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ