9. นวโม ปริจฺเฉโท

ปุญฺญวิปากปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา

[560-1] วฏฺฏกถาย โลกุตฺตรวิปากานํ อลพฺภนโต ‘‘โลกิยาเนวา’’ติ วุตฺตํฯ ปุญฺญาปุญฺญาทิสงฺขาราติ ปุญฺญาภิสงฺขาโร อปุญฺญาภิสงฺขาโร อาเนญฺชาภิสงฺขาโรติ ตโย สงฺขาราฯ ตตฺถ ปุนาติ อตฺตโน สนฺตานํ อปุญฺญผลโต, ทุกฺขสํกิเลสโต จ โสเธติ, ปุชฺชํ ภวผลํ นิพฺพตฺเตตีติ วา ปุญฺญํ, อตฺตโน ผลสฺส อภิสงฺขรณฏฺเฐน อภิสงฺขาโร จาติ ปุญฺญาภิสงฺขาโร, ปุญฺญปฏิปกฺขโต อปุญฺญํ, วุตฺตนเยน อภิสงฺขาโร จาติ อปุญฺญาภิสงฺขาโรฯ สมาธิปจฺจนีกานํ อติทูรตาย น อิญฺชติ น กมฺปตีติ อาเนญฺชํ, ตํ อภิสงฺขโรตีติ อาเนญฺชาภิสงฺขาโรฯ ตตฺถ ทานสีลาทิวเสน ปวตฺตา อฏฺฐ กามาวจรกุสลเจตนา, ภาวนาวเสเนว ปวตฺตา รูปาวจรกุสลเจตนา จาติ เตรส เจตนา ปุญฺญาภิสงฺขาโร นามฯ ปาณาติปาตาทิวเสน ปวตฺตา ทฺวาทส อกุสลเจตนา อปุญฺญาภิสงฺขาโร นามฯ ภาวนาวเสเนว ปวตฺตา จตสฺโส อรูปาวจรกุสลเจตนา อาเนญฺชาภิสงฺขาโร นามฯ ภวาทีสุ ยถา ปจฺจยา, ตถา เยสญฺจ วิปากานํ ปจฺจยา, เตปิ วิญฺญาตพฺพาติ สมฺพนฺโธฯ เกจิ ปน ‘‘เตปีติ สงฺขารานํ คหณ’’นฺติ วทนฺติ, ตํ น ยุตฺตํ, เอวํ สติ ‘‘เยส’’นฺติ อนิยมนิทฺเทสสฺส นิยมกวจนาภาวโตฯ

[562] กตเม ปน เต ภวาทโยติ อาห ‘‘ตโย ภวา’’ติอาทิฯ ตตฺถ กามรูปารูปวเสน ตโย ภวาฯ สญฺญีภวอสญฺญีภวเนวสญฺญีนาสญฺญีภววเสน, ปน เอกโวการภวจตุโวการภวปญฺจโวการภววเสน จ ตโย ภวา เอตฺเถว สโมธานํ คจฺฉนฺติฯ จตสฺโส โยนิโยติ อณฺฑชชลาพุชสํเสทชโอปปาติกวเสน จตฺตาโร สตฺตนิกายาฯ ตตฺถ พีชกปาเล นิพฺพตฺโต สตฺตนิกาโย อณฺฑชโยนิ นามฯ มาตุคพฺเภ ชลาพุเช นิพฺพตฺตสตฺตนิกาโย ชลาพุชโยนิ นามฯ ปทุมคพฺภมานุสกคพฺภมลาทิสํเสทูปนิสฺสเยน อุปฺปชฺชนกสตฺตนิกาโย สํเสทชโยนิ นามฯ กุโตจิ อนุปฺปชฺชิตฺวา เกวลํ ตตฺถ ตตฺถ ปริปุณฺณงฺคปจฺจงฺโค หุตฺวา อุปฺปชฺชนกสตฺตนิกาโย โอปปาติกโยนิ นามฯ คติปญฺจกํ เหฏฺฐา วิภาวิตเมว ฯ ปฏิสนฺธิวิญฺญาณสฺส วตฺถุภูตา จ วิญฺญาณกฺขนฺธา ฉ วิญฺญาณฏฺฐิติโย นามฯ ตา ปน นานตฺตกายาทิวเสน สตฺตวิธาติ อาห ‘‘วิญฺญาณฏฺฐิติโย สตฺตา’’ติฯ วุตฺตญฺเหตํ –

‘‘สตฺติมา, ภิกฺขเว, วิญฺญาณฏฺฐิติโยฯ กตมา สตฺต? สนฺติ, ภิกฺขเว, สตฺตา นานตฺตกายา นานตฺตสญฺญิโนฯ เสยฺยถาปิ มนุสฺสา เอกจฺเจ จ เทวา เอกจฺเจ จ วินิปาติกา, อยํ ปฐมา วิญฺญาณฏฺฐิติฯ สนฺติ, ภิกฺขเว, สตฺตา นานตฺตกายา เอกตฺตสญฺญิโนฯ เสยฺยถาปิ เทวา พฺรหฺมกายิกา ปฐมาภินิพฺพตฺตา, อยํ ทุติยา วิญฺญาณฏฺฐิติฯ