อกุสลวิปากวณฺณนา

ยถา อติอิฏฺเฐ อิฏฺฐมชฺฌตฺเต จ อารมฺมเณ เวทนาเภทสมฺภวโต กุสลวิปากมโนวิญฺญาณธาตุ ทุวิธา โหติ โสมนสฺสสหคตา, อุเปกฺขาสหคตาติ, เอวํ อติอนิฏฺเฐ อนิฏฺฐมชฺฌตฺเต จ อารมฺมเณ เวทนาเภโท นตฺถีติ อกุสลวิปากมโนวิญฺญาณธาตุ เอกวิธาวาติ ‘‘สตฺตากุสลวิปากานี’’ติ วุตฺตํฯ สติ หิ ตตฺถ เวทนาเภเท อติอนิฏฺเฐ โทมนสฺเสน ภวิตพฺพํ, น จ ปฏิเฆน วินา โทมนสฺสํ อุปฺปชฺชตีติฯ กายวิญฺญาณสฺส ทุกฺขสหคตา กุสลวิปาเก วุตฺตวิปริยาเยน เวทิตพฺพาฯ เอตฺถ จ อกุสลวิปาเกสุ ลพฺภมานทุกฺขํ วิย นาติกฏุกาปิ อุเปกฺขา เอกนฺตนิหีนสฺส อกุสลสฺส วิปากภาวโต ทุกฺขสภาวตฺตา หีนา เอวฯ น หิ อกุสลสฺส วิปาโก อทุกฺโข โหติ, อุเปกฺขาภาโว ปนสฺส พลวตา พาธิยมานสฺส ปฏิปหริตุํ อสกฺโกนฺตสฺส ทุพฺพลปุริสสฺส เตน กริยมานพาธสฺส อุเปกฺขนา วิยาติ ทฏฺฐพฺพํฯ อิมานิ…เป.… จิตฺตานีติ อิมานิ สตฺต เอเกกสฺส อกุสลสฺส วิปากจิตฺตานิ, น ปน กุสลวิปาเก วิย ติเหตุกาทิปุญฺญวิเสเสนฯ อุทฺธจฺจสหคตสฺสปิ หิ ปวตฺติยํ สตฺเตว วิปากา ลพฺภนฺติฯ กสฺมา ปเนตฺถ ยถา กุสลวิปากํ สเหตุกมฺปิ อุทฺธฏํ, น เอวํ อกุสลวิปากนฺติ? เหตูนํ อสมฺภวโตฯ โลภาทีนญฺหิ เอกนฺตสาวชฺชตาย อโยนิโสมนสิการเหตุกานํ นตฺถิ วิปากภาโว, อโลภาทีนมฺปิ เอกนฺตมนวชฺชสภาวานํ วา การณสฺส ตพฺพิทูรตาย นตฺเถว อกุสลวิปากภาโวฯ น หิ อโลภาทีนํ ปฏิปกฺขโลภาทโย เต อภินิปฺผาเทนฺติ, ตสฺมา อิทํ สพฺพถา สเหตุปฺปวตฺติยา อสมฺภวโต อเหตุกเมวาติฯ

กมฺมกมฺมนิมิตฺตคตินิมิตฺเตสูติ เอตฺถ อตีตภเว อายูหิตํ อปราปริยเวทนียํ, อุปปชฺชเวทนียํ วา กมฺมํ กมฺมํ นาม ฯ กมฺมกรณกาเล เจตนาย คหิตมารมฺมณํ กมฺมนิมิตฺตํ นามฯ อุปปชฺชิตพฺพภวปริยาปนฺโน นรกาทีสุ อคฺคิชาลาทิวณฺโณ คตินิมิตฺตํ นามฯ

[54] อิเมติ อกุสลวิปากาฯ เตสํ อนิฏฺฐานิฏฺฐมชฺฌตฺตวิสเยสุ ปวตฺติวจเนน ตพฺพิปริยาเยน กุสลวิปากานํ อิฏฺฐอิฏฺฐมชฺฌตฺตวิสเยสุ ปวตฺติ อตฺถโต อาปนฺนาติ สา วิสุํ น วุตฺตาฯ สุขาทิตฺตยยุตฺตาติ สุขโสมนสฺสุเปกฺขายุตฺตาฯ

‘‘เอว’’นฺติอาทิ ยถาวุตฺตวิปากานํ นิคมนํฯ

อกุสลวิปากวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

วิปากจิตฺตวณฺณนา

[55] ปากสฺส อสุรกญฺญานํ คพฺภปริปากสฺส สาสนโต วินาสนโต, ปากสงฺขาตสฺส วา อสุรสฺส วินาสนโต ปากสาสโน วุจฺจติ สกฺโก เทวราชา, เตน ปูชิโต ปากสาสนปูชิโตฯ ปากํ วา ปริปกฺกํ สาสนเมเตสูติ ปากสาสนา, ขีณาสวา, เตหิ ปูชิโตติ ปากสาสนปูชิโตฯ

วิปากจิตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทานาทิวเสนาติ ปวตฺตาการมตฺตโต ทานาทิวเสน, น ปน ปุญฺญกิริยวตฺถุวเสน ขีณาสวสนฺตานคตสฺส ปุญฺญกิริยภาวาภาวโตติ วุตฺโตวายมตฺโถฯ

อาวชฺชตีติ อาวชฺชนํ, อาภุญฺชติ โอโณเชติ ปริณาเมติ วาเรตีติ วา อตฺโถฯ