อิตฺถี จ ปุริโส จ อิตฺถิปุริสา, เต อาทโย เยสํ เต อิตฺถิปุริสาทโย, เตสํฯ

[778] ตติยา โกฏีติ ตติโย โกฏฺฐาโสฯ

อิติ อภิธมฺมาวตารฏีกาย

ปญฺญตฺตินิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทฺวาทสโม ปริจฺเฉโทฯ

13. เตรสโม ปริจฺเฉโท

การกปฏิเวธวณฺณนา

เวทกสฺสาติ สุขทุกฺขเวทกสฺสฯ ตทายตฺตวุตฺตีนนฺติ เตสํ อายตฺตา ปฏิพทฺธา เยสํ วิปากานํ เต ตทายตฺตวุตฺติโน, เตสํฯ อตฺร อิมสฺมิํ ฐาเน อาจริเยน ปริหาโร วุจฺจเตฯ กุโตยํ ตว ตตฺถานุโรโธติ ตตฺถ ตสฺมิํ อญฺญสฺส อตฺตการกสฺส อภาเวปิ สตฺตุสงฺขาตสฺส อตฺตโน ภาเวปิ อยํ ตว อนุโรโธ อนุนโย กุโต เกน การเณน อิธ อิมสฺมิํ อสติ กตฺตริ กุสลาทีนํ อตฺถิภาเว กมฺมวิโรโธ กุโต เกน การเณนฯ อถาปีติ อปโร นโยปิฯ กิญฺเจตฺถาติ เอตฺถ เอติสฺสํ โจทนายํ กิญฺจิ วตฺตพฺพํ อตฺถิ, อวสิฏฺฐํ ตาว พฺรูหิ, อปริสมตฺตา เต โจทนาฯ ตสฺสาติ อตฺตโนฯ การกเวทกตฺตาภาโวติ การกเวทกตฺตสฺส อภาโว สิยาฯ

อถ น ภวตีติ อตฺตโน อนาเส เจตนาปิ อนาโส ยทิ น ภวติฯ ปฏิญฺญา หีนาติ ‘‘เจตนาย อนญฺโญ อตฺตา’’ติ ปฏิญฺญา หีนาฯ

วุตฺตปฺปการโตติ ‘‘อตฺตโน อนาเส เจตนาย นาโส น ภวติ’’อิติ วุตฺตปฺปการโต ฯ วิปรีตนฺติ ‘‘อตฺตโน อนาเส เจตนาย อนาโส’’อิติ วิปรีตคฺคหณํ สิยาฯ อตฺตา นสฺสตุ, เจตนา ติฏฺฐตุ, อถ ปน เอวํ น ภวตีติ อตฺตา นสฺสตุ, เจตนา ติฏฺฐตุ, เอวํ คหณํ ปน น ภวติฯ อนญฺญตฺตปกฺขํ ปริจฺจช ปริจฺจชาหิ ‘‘เจตนาย อนญฺโญ อตฺตา’’ติฯ ปฏิญฺญา หีนา ยสฺส โส ปฏิญฺญาหีโนฯ

อุภินฺนํ เจตนตฺตานํ เอกเทสตา เอกเทสภาโว นตฺถิฯ เอวญฺจ สตีติ เอวํ อุภินฺนํ เอกเทสสฺส อภาเว สติ โก โทโส อิติ ตฺวํ เจ วเทยฺยาสิฯ ยํ ปน ตยา วุตฺตํ ยถา รูปรสคนฺธาทีนํ เอกเทเส วตฺตมานานมฺปิ ลกฺขณโต อญฺญตฺตนฺติ ยํ วจนํ ปน ตยา วุตฺตํ, ตํ วจนํ อยุตฺตํ, นานุรูปนฺติ อตฺโถฯ ตว ปฏิญฺญา หีนาติ ‘‘เอกเทเส วตฺตมานานํ เจตนตฺตานํ ลกฺขณโต อญฺญตฺต’’นฺติ ปฏิญฺญา หีนาฯ

เอวญฺจ สตีติ เอตํ เจตนาย อญฺญภาเว สติ โก โทโส อิติ เจ ภวํ วเทยฺยฯ ‘‘อเจตโน อตฺตา’’ติ วจนํ, ปุพฺเพ วุตฺตโทสโตติ ‘‘ปาการตรุปาสาณติณสทิโส สิยา’’ติ ปุพฺเพ วุตฺตโทสโตฯ

[780] อตฺถิ สตฺโตปปาติโกติ โอปปาติกา สตฺตา อตฺถิฯ

[781] ภาราทานนฺติ ภารคฺคหณํฯ ภารนิกฺเขปนนฺติ ภาโรโรปนํฯ

[783] เอกสฺส ปุคฺคลสฺส อฏฺฐิสญฺจโย อฏฺฐิสมูโห เอเกน กปฺเปน ปพฺพตสโม ราสิ สิยาฯ

[785] โภ มาร, ตฺวํ สตฺโต อิติ ปจฺเจสิ, กํ สทฺทหสิ, ‘‘สตฺโต’’ติ คหณํ เต ตว ทิฏฺฐิคตํ, สุทฺธสงฺขารปุญฺโช อยํ, อิธ โลเก สตฺโต น อุปลพฺภติฯ

[787] โย ภิกฺขุ อิมํ คนฺถํ อจฺจนฺตํ สตตมฺปิ จินฺเตติ, ตสฺส ภิกฺขุโน ปรมา ปญฺญา เวปุลํ วิปุลภาวํ คจฺฉติฯ

[788] โย ภิกฺขุ อิมํ อภิธมฺมาวตารํ อติมติกรํ อุตฺตมํ อภิญฺญาณกรํ วิมติวินาสกรํ กงฺขจฺเฉทกรํ ปิยกฺกรํ เปมกรํ สทา ปฐติ, สุณาติ, ตสฺส ภิกฺขุโน มติ อิธ สาสเน ฐิเต วิกสติ ปฏิผุลฺลติฯ

อิติ อภิธมฺมาวตารฏีกาย

การกปฏิเวธวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เตรสโม ปริจฺเฉโทฯ

14. จุทฺทสโม ปริจฺเฉโท

รูปาวจรสมาธิภาวนานิทฺเทสวณฺณนา

[789-93] หิตานยนฺติ หิตาวหํฯ มานสญฺจ สุคตนฺติ สุฏฺฐุ ปวตฺตมานสญฺจฯ มธุรา อตฺถวณฺณนา เอตสฺสาติ มธุรตฺถวณฺณนํฯ อุตฺตรํ ตุ มนุสฺสานํ, ธมฺมโต ญาณทสฺสนนฺติ มนุสฺสานํ โลกิยธมฺมโต อุตฺตริภูตญาณทสฺสนโลกุตฺตรํฯ สงฺกสฺสรสมาจาเรติ สงฺกาย กงฺขาย สริตพฺพสมาจาเรฯ อจฺฉิทฺทํ อกฺขณฺฑํ อกมฺมาสํฯ อตฺถกาเมนาติ อตฺตโน หิตกาเมนฯ

[797] ทุวิธลกฺขณํ จาริตฺตวาริตฺตลกฺขณํฯ

[805] เตสํ จริตานํ โวมิสฺสกนยาฯ

[807] สวณฺณกสิณาติ นีลปีตโอทาตโลหิตวณฺณกสิณาฯ