อรูปาวจรจิตฺตวณฺณนา

[26] อิทานิ อรูปาวจรํ อารมฺมณเภเทน จตุธา วิภชิตฺวา ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อากาสานญฺจายตนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ อุปฺปาทาทิอนฺตรหิตตาย นาสฺส อนฺโตติ อนนฺตํ, อากาสญฺจ ตํ อนนฺตญฺจาติ อากาสานนฺตํ, กสิณุคฺฆาฏิมากาโสฯ ‘‘อนนฺตากาส’’นฺติ จ วตฺตพฺเพ ‘‘อคฺยาหิโต’’ตฺยาทีสุ วิย วิเสสนสฺส ปรนิปาตวเสน ‘‘อากาสานนฺต’’นฺติ วุตฺตํฯ อากาสานนฺตเมว อากาสานญฺจํ สกตฺเถ ภาวปจฺจยวเสนฯ อากาสานญฺจเมว อายตนํ สสมฺปยุตฺตธมฺมสฺส ฌานสฺส อธิฏฺฐานฏฺเฐน เทวานํ เทวายตนํ วิยาติ อากาสานญฺจายตนํฯ ตสฺมิํ อปฺปนาปฺปตฺตํ ปฐมารุปฺปชฺฌานมฺปิ อิธ ‘‘อากาสานญฺจายตน’’นฺติ วุตฺตํ ยถา ปถวีกสิณารมฺมณํ ฌานํ ‘‘ปถวีกสิณ’’นฺติฯ อถ วา อากาสานญฺจํ อายตนํ อสฺสาติ อากาสานญฺจายตนํ, ฌานํ, เตน สมฺปยุตฺตํ กุสลจิตฺตํ อากาสานญฺจายตนกุสลจิตฺตํฯ

วิญฺญาณเมว อนนฺตํ วิญฺญาณานนฺตํ, ปฐมารุปฺปวิญฺญาณํฯ ตญฺหิ อุปฺปาทาทิอนฺตวนฺตมฺปิ อนนฺตากาเส ปวตฺตนโต อตฺตานํ อารพฺภ ปวตฺตาย ภาวนาย อุปฺปาทาทิอนฺตํ อคฺคเหตฺวา อนนฺตโต ผรณวเสน ปวตฺตนโต จ ‘‘อนนฺต’’นฺติ วุจฺจติฯ วิญฺญาณานนฺตเมว วิญฺญาณญฺจํ อาการสฺส รสฺสตฺตํ, น-การสฺส โลปญฺจ กตฺวาฯ ทุติยารุปฺปวิญฺญาเณน วา อญฺจิตพฺพํ ปาปุณิตพฺพนฺติ วิญฺญาณญฺจํ, ตเทว อายตนํ ทุติยารุปฺปสฺส อธิฏฺฐานตฺตาติ วิญฺญาณญฺจายตนํฯ เสสํ ปุริมสมํฯ