[62] อนิจฺจานุปสฺสนา วิปลฺลาสนิมิตฺตํ มุญฺจนฺตี อนิมิตฺตานุปสฺสนา นามฯ

[63] ทุกฺขานุปสฺสนา ตณฺหาปณิธิํ มุญฺจนฺตี อปฺปณิหิตานุปสฺสนา นามฯ

[64] ตสฺมา ยทิ วุฏฺฐานคามินิวิปสฺสนา อนตฺตโต วิปสฺสติ, สุญฺญโต วิโมกฺโข นาม โหติ มคฺโคฯ

[65] ยทิ อนิจฺจโต วิปสฺสติ, อนิมิตฺโต วิโมกฺโข นามฯ

[66] ยทิ ทุกฺขโต วิปสฺสติ, อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข นามาติ จ มคฺโค วิปสฺสนาคมนวเสน ตีณิ นามานิ ลภติ, ตถา ผลญฺจ มคฺคาคมนวเสน มคฺควีถิยํฯ

[67] ผลสมาปตฺติวีถิยํ ปน ยถาวุตฺตนเยน วิปสฺสนฺตานํ ยถาสกผลมุปฺปชฺชมานมฺปิ วิปสฺสนาคมนวเสเนว สุญฺญตาทิวิโมกฺโขติ จ ปวุจฺจติ, อารมฺมณวเสน ปน สรสวเสน จ นามตฺตยํ สพฺพตฺถ สพฺเพสมฺปิ สมเมว จฯ

อยเมตฺถ วิโมกฺขเภโทฯ

ปุคฺคลเภโท

[68] เอตฺถ ปน โสตาปตฺติมคฺคํ ภาเวตฺวา ทิฏฺฐิวิจิกิจฺฉาปหาเนน ปหีนาปายคมโน สตฺตกฺขตฺตุปรโม โสตาปนฺโน นาม โหติฯ

[69] สกทาคามิมคฺคํ ภาเวตฺวา ราคโทสโมหานํ ตนุกรตฺตา สกทาคามี นาม โหติ สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวาฯ

[70] อนาคามิมคฺคํ ภาเวตฺวา กามราคพฺยาปาทานมนวเสสปฺปหาเนน อนาคามี นาม โหติ อนาคนฺตฺวา อิตฺถตฺตํฯ

[71] อรหตฺตมคฺคํ ภาเวตฺวา อนวเสสกิเลสปฺปหาเนน อรหา นาม โหติ ขีณาสโว โลเก อคฺคทกฺขิเณยฺโยติฯ

อยเมตฺถ ปุคฺคลเภโทฯ

สมาปตฺติเภโท

[72] ผลสมาปตฺติวีถิยํ ปเนตฺถ สพฺเพสมฺปิ ยถาสกผลวเสน สาธารณาวฯ

[73] นิโรธสมาปตฺติสมาปชฺชนํ ปน อนาคามีนญฺเจว อรหนฺตานญฺจ ลพฺภติ, ตตฺถ ยถากฺกมํ ปฐมชฺฌานาทิมหคฺคตสมาปตฺติํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย ตตฺถ คเต สงฺขารธมฺเม ตตฺถ ตตฺเถว วิปสฺสนฺโต ยาว อากิญฺจญฺญายตนํ คนฺตฺวา ตโต ปรํ อธิฏฺเฐยฺยาทิกํ ปุพฺพกิจฺจํ กตฺวา เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมาปชฺชติ, ตสฺส ทฺวินฺนํ อปฺปนาชวนานํ ปรโต โวจฺฉิชฺชติ จิตฺตสนฺตติ, ตโต นิโรธสมาปนฺโน นาม โหติฯ

[74] วุฏฺฐานกาเล ปน อนาคามิโน อนาคามิผลจิตฺตํ, อรหโต อรหตฺตผลจิตฺตํ เอกวารเมว ปวตฺติตฺวา ภวงฺคปาโต โหติ, ตโต ปรํ ปจฺจเวกฺขณญาณํ ปวตฺตติฯ

อยเมตฺถ สมาปตฺติเภโทฯ

นิฏฺฐิโต จ วิปสฺสนากมฺมฏฺฐานนโยฯ