[41] ปญฺญาปนโต ปญฺญตฺติ ปน นามนามกมฺมาทินาเมน ปริทีปิตา, สา วิชฺชมานปญฺญตฺติ อวิชฺชมานปญฺญตฺติ, วิชฺชมาเนน อวิชฺชมานปญฺญตฺติ, อวิชฺชมาเนน วิชฺชมานปญฺญตฺติ , วิชฺชมาเนน วิชฺชมานปญฺญตฺติ, อวิชฺชมาเนน อวิชฺชมานปญฺญตฺติ เจติ ฉพฺพิธา โหติฯ
[42] ตตฺถ ยทา ปน ปรมตฺถโต วิชฺชมานํ รูปเวทนาทิํ เอตาย ปญฺญาเปนฺติ, ตทายํ วิชฺชมานปญฺญตฺติฯ ยทา ปน ปรมตฺถโต อวิชฺชมานํ ภูมิปพฺพตาทิํ เอตาย ปญฺญาเปนฺติ, ตทายํ อวิชฺชมานปญฺญตฺตีติ ปวุจฺจติฯ อุภินฺนํ ปน โวมิสฺสกวเสน เสสา ยถากฺกมํ ฉฬภิญฺโญ, อิตฺถิสทฺโท, จกฺขุวิญฺญาณํ, ราชปุตฺโตติ จ เวทิตพฺพาฯ
[43] วจีโฆสานุสาเรน, โสตวิญฺญาณวีถิยาฯ
ปวตฺถานนฺตรุปฺปนฺน-มโนทฺวารสฺส โคจราฯ
อตฺถา ยสฺสานุสาเรน, วิญฺญายนฺติ ตโต ปรํ;
สายํ ปญฺญตฺติ วิญฺเญยฺยา, โลกสงฺเกตนิมฺมิตาฯ
อิติ อภิธมฺมตฺถสงฺคเห ปจฺจยสงฺคหวิภาโค นาม
อฏฺฐโม ปริจฺเฉโทฯ
9. กมฺมฏฺฐานปริจฺเฉโท
[1] สมถวิปสฺสนานํ, ภาวนานมิโต ปรํฯ
กมฺมฏฺฐานํ ปวกฺขามิ, ทุวิธมฺปิ ยถากฺกมํฯ
สมถกมฺมฏฺฐานํ
[2] ตตฺถ สมถสงฺคเห ตาว ทส กสิณานิ, ทส อสุภา, ทส อนุสฺสติโย, จตสฺโส อปฺปมญฺญาโย, เอกา สญฺญา, เอกํ ววตฺถานํ, จตฺตาโร อารุปฺปา เจติ สตฺตวิเธน สมถกมฺมฏฺฐานสงฺคโหฯ
จริตเภโท
[3] ราคจริตา โทสจริตา โมหจริตา สทฺธาจริตา พุทฺธิจริตา วิตกฺกจริตา เจติ ฉพฺพิเธน จริตสงฺคโหฯ
ภาวนาเภโท
[4] ปริกมฺมภาวนา อุปจารภาวนา อปฺปนาภาวนา เจติ ติสฺโส ภาวนาฯ
นิมิตฺตเภโท
[5] ปริกมฺมนิมิตฺตํ อุคฺคหนิมิตฺตํ ปฏิภาคนิมิตฺตญฺเจติ ตีณิ นิมิตฺตานิ จ เวทิตพฺพานิฯ
[6] กถํ? ปถวีกสิณํ อาโปกสิณํ เตโชกสิณํ วาโยกสิณํ นีลกสิณํ ปีตกสิณํ โลหิตกสิณํ โอทาตกสิณํ อากาสกสิณํ อาโลกกสิณญฺเจติ อิมานิ ทส กสิณานิ นามฯ
[7] อุทฺธุมาตกํ วินีลกํ วิปุพฺพกํ วิจฺฉิทฺทกํ วิกฺขายิตกํ วิกฺขิตฺตกํ หตวิกฺขิตฺตกํ โลหิตกํ ปุฬวกํ อฏฺฐิกญฺเจติ อิเม ทส อสุภา นามฯ
[8] พุทฺธานุสฺสติ ธมฺมานุสฺสติ สํฆานุสฺสติ สีลานุสฺสติ จาคานุสฺสติ เทวตานุสฺสติ อุปสมานุสฺสติ มรณานุสฺสติ กายคตาสติ อานาปานสฺสติ เจติ อิมา ทส อนุสฺสติโย นามฯ
[9] เมตฺตา กรุณา มุทิตา อุเปกฺขา เจติ อิมา จตสฺโส อปฺปมญฺญาโย นาม, พฺรหฺมวิหาโรติ จ ปวุจฺจติฯ
[10] อาหาเรปฏิกูลสญฺญา เอกา สญฺญา นามฯ
[11] จตุธาตุววตฺถานํ เอกํ ววตฺถานํ นามฯ