[41] ปญฺญาปนโต ปญฺญตฺติ ปน นามนามกมฺมาทินาเมน ปริทีปิตา, สา วิชฺชมานปญฺญตฺติ อวิชฺชมานปญฺญตฺติ, วิชฺชมาเนน อวิชฺชมานปญฺญตฺติ, อวิชฺชมาเนน วิชฺชมานปญฺญตฺติ , วิชฺชมาเนน วิชฺชมานปญฺญตฺติ, อวิชฺชมาเนน อวิชฺชมานปญฺญตฺติ เจติ ฉพฺพิธา โหติฯ

[42] ตตฺถ ยทา ปน ปรมตฺถโต วิชฺชมานํ รูปเวทนาทิํ เอตาย ปญฺญาเปนฺติ, ตทายํ วิชฺชมานปญฺญตฺติฯ ยทา ปน ปรมตฺถโต อวิชฺชมานํ ภูมิปพฺพตาทิํ เอตาย ปญฺญาเปนฺติ, ตทายํ อวิชฺชมานปญฺญตฺตีติ ปวุจฺจติฯ อุภินฺนํ ปน โวมิสฺสกวเสน เสสา ยถากฺกมํ ฉฬภิญฺโญ, อิตฺถิสทฺโท, จกฺขุวิญฺญาณํ, ราชปุตฺโตติ จ เวทิตพฺพาฯ

[43] วจีโฆสานุสาเรน, โสตวิญฺญาณวีถิยาฯ

ปวตฺถานนฺตรุปฺปนฺน-มโนทฺวารสฺส โคจราฯ

อตฺถา ยสฺสานุสาเรน, วิญฺญายนฺติ ตโต ปรํ;

สายํ ปญฺญตฺติ วิญฺเญยฺยา, โลกสงฺเกตนิมฺมิตาฯ

อิติ อภิธมฺมตฺถสงฺคเห ปจฺจยสงฺคหวิภาโค นาม

อฏฺฐโม ปริจฺเฉโทฯ

9. กมฺมฏฺฐานปริจฺเฉโท

[1] สมถวิปสฺสนานํ, ภาวนานมิโต ปรํฯ

กมฺมฏฺฐานํ ปวกฺขามิ, ทุวิธมฺปิ ยถากฺกมํฯ

สมถกมฺมฏฺฐานํ

[2] ตตฺถ สมถสงฺคเห ตาว ทส กสิณานิ, ทส อสุภา, ทส อนุสฺสติโย, จตสฺโส อปฺปมญฺญาโย, เอกา สญฺญา, เอกํ ววตฺถานํ, จตฺตาโร อารุปฺปา เจติ สตฺตวิเธน สมถกมฺมฏฺฐานสงฺคโหฯ

จริตเภโท

[3] ราคจริตา โทสจริตา โมหจริตา สทฺธาจริตา พุทฺธิจริตา วิตกฺกจริตา เจติ ฉพฺพิเธน จริตสงฺคโหฯ

ภาวนาเภโท

[4] ปริกมฺมภาวนา อุปจารภาวนา อปฺปนาภาวนา เจติ ติสฺโส ภาวนาฯ

นิมิตฺตเภโท

[5] ปริกมฺมนิมิตฺตํ อุคฺคหนิมิตฺตํ ปฏิภาคนิมิตฺตญฺเจติ ตีณิ นิมิตฺตานิ จ เวทิตพฺพานิฯ

[6] กถํ? ปถวีกสิณํ อาโปกสิณํ เตโชกสิณํ วาโยกสิณํ นีลกสิณํ ปีตกสิณํ โลหิตกสิณํ โอทาตกสิณํ อากาสกสิณํ อาโลกกสิณญฺเจติ อิมานิ ทส กสิณานิ นามฯ

[7] อุทฺธุมาตกํ วินีลกํ วิปุพฺพกํ วิจฺฉิทฺทกํ วิกฺขายิตกํ วิกฺขิตฺตกํ หตวิกฺขิตฺตกํ โลหิตกํ ปุฬวกํ อฏฺฐิกญฺเจติ อิเม ทส อสุภา นามฯ

[8] พุทฺธานุสฺสติ ธมฺมานุสฺสติ สํฆานุสฺสติ สีลานุสฺสติ จาคานุสฺสติ เทวตานุสฺสติ อุปสมานุสฺสติ มรณานุสฺสติ กายคตาสติ อานาปานสฺสติ เจติ อิมา ทส อนุสฺสติโย นามฯ

[9] เมตฺตา กรุณา มุทิตา อุเปกฺขา เจติ อิมา จตสฺโส อปฺปมญฺญาโย นาม, พฺรหฺมวิหาโรติ จ ปวุจฺจติฯ

[10] อาหาเรปฏิกูลสญฺญา เอกา สญฺญา นามฯ

[11] จตุธาตุววตฺถานํ เอกํ ววตฺถานํ นามฯ