[20] ปสาทหทยสงฺขาตํ ฉพฺพิธมฺปิ วตฺถุรูปํ นาม, อิตรํ อวตฺถุรูปํฯ

[21] ปสาทวิญฺญตฺติสงฺขาตํ สตฺตวิธมฺปิ ทฺวารรูปํ นาม, อิตรํ อทฺวารรูปํฯ

[22] ปสาทภาวชีวิตสงฺขาตํ อฏฺฐวิธมฺปิ อินฺทฺริยรูปํ นาม, อิตรํ อนินฺทฺริยรูปํฯ

[23] ปสาทวิสยสงฺขาตํ ทฺวาทสวิธมฺปิ โอฬาริกรูปํ สนฺติเกรูปํ, สปฺปฏิฆรูปญฺจ, อิตรํ สุขุมรูปํ ทูเรรูปํ อปฺปฏิฆรูปญฺจฯ

[24] กมฺมชํ อุปาทินฺนรูปํ, อิตรํ อนุปาทินฺนรูปํฯ

[25] รูปายตนํ สนิทสฺสนรูปํ, อิตรํ อนิทสฺสนรูปํฯ

[26] จกฺขาทิทฺวยํ อสมฺปตฺตวเสน, ฆานาทิตฺตยํ สมฺปตฺตวเสนาติ ปญฺจวิธมฺปิ โคจรคฺคาหิกรูปํ, อิตรํ อโคจรคฺคาหิกรูปํฯ

[27] วณฺโณ คนฺโธ รโส โอชา ภูตจตุกฺกญฺเจติ อฏฺฐวิธมฺปิ อวินิพฺโภครูปํ, อิตรํ วินิพฺโภครูปํฯ

[28] อิจฺเจวมฏฺฐวีสติ-วิธมฺปิ จ วิจกฺขณาฯ

อชฺฌตฺติกาทิเภเทน, วิภชนฺติ ยถารหํฯ

อยเมตฺถ รูปวิภาโคฯ

รูปสมุฏฺฐานนโย

[29] กมฺมํ จิตฺตํ อุตุ อาหาโร เจติ จตฺตาริ รูปสมุฏฺฐานานิ นามฯ

[30] ตตฺถ กามาวจรํ รูปาวจรญฺเจติ ปญฺจวีสติวิธมฺปิ กุสลากุสลกมฺมมภิสงฺขตํ อชฺฌตฺติกสนฺตาเน กมฺมสมุฏฺฐานรูปํ ปฏิสนฺธิมุปาทาย ขเณ ขเณ สมุฏฺฐาเปติฯ

[31] อรูปวิปากทฺวิปญฺจวิญฺญาณวชฺชิตํ ปญฺจสตฺตติวิธมฺปิ จิตฺตํ จิตฺตสมุฏฺฐานรูปํ ปฐมภวงฺคมุปาทาย ชายนฺตเมว สมุฏฺฐาเปติฯ

[32] ตตฺถ อปฺปนาชวนํ อิริยาปถมฺปิ สนฺนาเมติฯ

[33] โวฏฺฐพฺพนกามาวจรชวนาภิญฺญา ปน วิญฺญตฺติมฺปิ สมุฏฺฐาเปนฺติฯ

[34] โสมนสฺสชวนานิ ปเนตฺถ เตรส หสนมฺปิ ชเนนฺติฯ

[35] สีตุณฺโหตุสมญฺญาตา เตโชธาตุ ฐิติปฺปตฺตาว อุตุสมุฏฺฐานรูปํ อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ ยถารหํ สมุฏฺฐาเปติฯ

[36] โอชาสงฺขาโต อาหาโร อาหารสมุฏฺฐานรูปํ อชฺโฌหรณกาเล ฐานปฺปตฺโตว สมุฏฺฐาเปติฯ

[37] ตตฺถ หทยอินฺทฺริยรูปานิ กมฺมชาเนวฯ

[38] วิญฺญตฺติทฺวยํ จิตฺตชเมวฯ

[39] สทฺโท จิตฺโตตุโชฯ

[40] ลหุตาทิตฺตยํ อุตุจิตฺตาหาเรหิ สมฺโภติฯ

[41] อวินิพฺโภครูปานิ เจว อากาสธาตุ จฯ จตูหิ สมฺภูตานิฯ

[42] ลกฺขณรูปานิ น กุโตจิ ชายนฺติฯ

[43] อฏฺฐารส ปนฺนรส, เตรส ทฺวาทสาติ จฯ

กมฺมจิตฺโตตุกาหาร-ชานิ โหนฺติ ยถากฺกมํฯ

[44] ชายมานาทิรูปานํ, สภาวตฺตา หิ เกวลํฯ

ลกฺขณานิ น ชายนฺติ, เกหิจีติ ปกาสิตํฯ

อยเมตฺถ รูปสมุฏฺฐานนโยฯ

กลาปโยชนา

[45] เอกุปฺปาทา เอกนิโรธา เอกนิสฺสยา สหวุตฺติโน เอกวีสติ รูปกลาปา นามฯ

[46] ตตฺถ ชีวิตํ อวินิพฺโภครูปญฺจ จกฺขุนา สห จกฺขุทสกนฺติ ปวุจฺจติฯ ตถา โสตาทีหิ สทฺธิํ โสตทสกํ ฆานทสกํ ชิวฺหาทสกํ กายทสกํ อิตฺถิภาวทสกํ ปุมฺภาวทสกํ วตฺถุทสกญฺเจติ ยถากฺกมํ โยเชตพฺพํฯ อวินิพฺโภครูปเมว ชีวิเตน สห ชีวิตนวกนฺติ ปวุจฺจติฯ อิเม นว กมฺมสมุฏฺฐานกลาปาฯ

[47] อวินิพฺโภครูปํ ปน สุทฺธฏฺฐกํ, ตเทว กายวิญฺญตฺติยา สห กายวิญฺญตฺตินวกํ, วจีวิญฺญตฺติสทฺเทหิ สห วจีวิญฺญตฺติทสกํ, ลหุตาทีหิ สทฺธิํ ลหุตาเทกาทสกํ, กายวิญฺญตฺติลหุตาทิทฺวาทสกํ, วจีวิญฺญตฺติสทฺทลหุตาทิเตรสกญฺเจติ ฉ จิตฺตสมุฏฺฐานกลาปาฯ

[48] สุทฺธฏฺฐกํ สทฺทนวกํ ลหุตาเทกาทสกํ สทฺทลหุตาทิทฺวาทสกญฺเจติ จตฺตาโร อุตุสมุฏฺฐานกลาปาฯ

[49] สุทฺธฏฺฐกํ ลหุตาเทกาทสกญฺเจติ ทฺเวอาหารสมุฏฺฐานกลาปาฯ

[50] ตตฺถ สุทฺธฏฺฐกํ สทฺทนวกญฺเจติ ทฺเว อุตุสมุฏฺฐานกลาปา พหิทฺธาปิ ลพฺภนฺติ, อวเสสา ปน สพฺเพปิ อชฺฌตฺติกเมวาติฯ

[51] กมฺมจิตฺโตตุกาหาร-สมุฏฺฐานา ยถากฺกมํฯ

นว ฉ จตุโร ทฺเวติ, กลาปา เอกวีสติฯ

กลาปานํ ปริจฺเฉท-ลกฺขณตฺตา วิจกฺขณา;

น กลาปงฺคมิจฺจาหุ, อากาสํ ลกฺขณานิ จฯ

อยเมตฺถ กลาปโยชนาฯ