[11] อิติ จ อฏฺฐารสวิธมฺเปตํ รูปํ สภาวรูปํ สลกฺขณรูปํ นิปฺผนฺนรูปํ รูปรูปํ สมฺมสนรูปนฺติ จ สงฺคหํ คจฺฉติฯ

[12] อากาสธาตุ ปริจฺเฉทรูปํ นามฯ

[13] กายวิญฺญตฺติ วจีวิญฺญตฺติ วิญฺญตฺติรูปํ นามฯ

[14] รูปสฺส ลหุตา มุทุตา กมฺมญฺญตา วิญฺญตฺติทฺวยํ วิการรูปํ นามฯ

[15] รูปสฺส อุปจโย สนฺตติ ชรตา อนิจฺจตา ลกฺขณรูปํ นามฯ

[16] ชาติรูปเมว ปเนตฺถ อุปจยสนฺตตินาเมน ปวุจฺจตีติ เอกาทสวิธมฺเปตํ รูปํ อฏฺฐวีสติวิธํ โหติ สรูปวเสนฯ

[17] กถํ –

ภูตปฺปสาทวิสยา, ภาโว หทยมิจฺจปิ;

ชีวิตาหารรูเปหิ, อฏฺฐารสวิธํ ตถาฯ

ปริจฺเฉโท จ วิญฺญตฺติ, วิกาโร ลกฺขณนฺติ จ;

อนิปฺผนฺนา ทส เจติ, อฏฺฐวีสวิธํ ภเวฯ

อยเมตฺถ รูปสมุทฺเทโสฯ

รูปวิภาโค

[18] สพฺพญฺจ ปเนตํ รูปํ อเหตุกํ สปฺปจฺจยํ สาสวํ สงฺขตํ โลกิยํ กามาวจรํ อนารมฺมณํ อปฺปหาตพฺพเมวาติ เอกวิธมฺปิ อชฺฌตฺติกพาหิราทิวเสน พหุธา เภทํ คจฺฉติฯ

[19] กถํ? ปสาทสงฺขาตํ ปญฺจวิธมฺปิ อชฺฌตฺติกรูปํ นาม, อิตรํ พาหิรรูปํฯ

[20] ปสาทหทยสงฺขาตํ ฉพฺพิธมฺปิ วตฺถุรูปํ นาม, อิตรํ อวตฺถุรูปํฯ

[21] ปสาทวิญฺญตฺติสงฺขาตํ สตฺตวิธมฺปิ ทฺวารรูปํ นาม, อิตรํ อทฺวารรูปํฯ

[22] ปสาทภาวชีวิตสงฺขาตํ อฏฺฐวิธมฺปิ อินฺทฺริยรูปํ นาม, อิตรํ อนินฺทฺริยรูปํฯ

[23] ปสาทวิสยสงฺขาตํ ทฺวาทสวิธมฺปิ โอฬาริกรูปํ สนฺติเกรูปํ, สปฺปฏิฆรูปญฺจ, อิตรํ สุขุมรูปํ ทูเรรูปํ อปฺปฏิฆรูปญฺจฯ

[24] กมฺมชํ อุปาทินฺนรูปํ, อิตรํ อนุปาทินฺนรูปํฯ

[25] รูปายตนํ สนิทสฺสนรูปํ, อิตรํ อนิทสฺสนรูปํฯ

[26] จกฺขาทิทฺวยํ อสมฺปตฺตวเสน, ฆานาทิตฺตยํ สมฺปตฺตวเสนาติ ปญฺจวิธมฺปิ โคจรคฺคาหิกรูปํ, อิตรํ อโคจรคฺคาหิกรูปํฯ

[27] วณฺโณ คนฺโธ รโส โอชา ภูตจตุกฺกญฺเจติ อฏฺฐวิธมฺปิ อวินิพฺโภครูปํ, อิตรํ วินิพฺโภครูปํฯ

[28] อิจฺเจวมฏฺฐวีสติ-วิธมฺปิ จ วิจกฺขณาฯ

อชฺฌตฺติกาทิเภเทน, วิภชนฺติ ยถารหํฯ

อยเมตฺถ รูปวิภาโคฯ

รูปสมุฏฺฐานนโย

[29] กมฺมํ จิตฺตํ อุตุ อาหาโร เจติ จตฺตาริ รูปสมุฏฺฐานานิ นามฯ

[30] ตตฺถ กามาวจรํ รูปาวจรญฺเจติ ปญฺจวีสติวิธมฺปิ กุสลากุสลกมฺมมภิสงฺขตํ อชฺฌตฺติกสนฺตาเน กมฺมสมุฏฺฐานรูปํ ปฏิสนฺธิมุปาทาย ขเณ ขเณ สมุฏฺฐาเปติฯ