ปฏิสงฺขายปเนตมทฺธุวํ , อธิคนฺตฺวา ปทมจฺจุตํ พุธา;
สุสมุจฺฉินฺนสิเนหพนฺธนา, สมเมสฺสนฺติ จิราย สุพฺพตาฯ
อิติ อภิธมฺมตฺถสงฺคเห วีถิมุตฺตสงฺคหวิภาโค นาม
ปญฺจโม ปริจฺเฉโทฯ
6. รูปปริจฺเฉโท
[1] เอตฺตาวตา วิภตฺตา หิ, สปฺปเภทปฺปวตฺติกาฯ
จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา, รูปํ ทานิ ปวุจฺจติฯ
[2] สมุทฺเทสา วิภาคา จ, สมุฏฺฐานา กลาปโตฯ
ปวตฺติกฺกมโต เจติ, ปญฺจธา ตตฺถ สงฺคโหฯ
รูปสมุทฺเทโส
[3] จตฺตาริ มหาภูตานิ, จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทายรูปนฺติ ทุวิธมฺเปตํ รูปํ เอกาทสวิเธน สงฺคหํ คจฺฉติฯ
[4] กถํ? ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ ภูตรูปํ นามฯ
[5] จกฺขุ โสตํ ฆานํ ชิวฺหา กาโย ปสาทรูปํ นามฯ
[6] รูปํ สทฺโท คนฺโธ รโส อาโปธาตุวิวชฺชิตํ ภูตตฺตยสงฺขาตํ โผฏฺฐพฺพํ โคจรรูปํ นามฯ
[7] อิตฺถตฺตํ ปุริสตฺตํ ภาวรูปํ นามฯ
[8] หทยวตฺถุ หทยรูปํ นามฯ
[9] ชีวิตินฺทฺริยํ ชีวิตรูปํ นามฯ
[10] กพฬีกาโร อาหาโร อาหารรูปํ นามฯ
[11] อิติ จ อฏฺฐารสวิธมฺเปตํ รูปํ สภาวรูปํ สลกฺขณรูปํ นิปฺผนฺนรูปํ รูปรูปํ สมฺมสนรูปนฺติ จ สงฺคหํ คจฺฉติฯ
[12] อากาสธาตุ ปริจฺเฉทรูปํ นามฯ
[13] กายวิญฺญตฺติ วจีวิญฺญตฺติ วิญฺญตฺติรูปํ นามฯ
[14] รูปสฺส ลหุตา มุทุตา กมฺมญฺญตา วิญฺญตฺติทฺวยํ วิการรูปํ นามฯ
[15] รูปสฺส อุปจโย สนฺตติ ชรตา อนิจฺจตา ลกฺขณรูปํ นามฯ
[16] ชาติรูปเมว ปเนตฺถ อุปจยสนฺตตินาเมน ปวุจฺจตีติ เอกาทสวิธมฺเปตํ รูปํ อฏฺฐวีสติวิธํ โหติ สรูปวเสนฯ
[17] กถํ –
ภูตปฺปสาทวิสยา, ภาโว หทยมิจฺจปิ;
ชีวิตาหารรูเปหิ, อฏฺฐารสวิธํ ตถาฯ
ปริจฺเฉโท จ วิญฺญตฺติ, วิกาโร ลกฺขณนฺติ จ;
อนิปฺผนฺนา ทส เจติ, อฏฺฐวีสวิธํ ภเวฯ
อยเมตฺถ รูปสมุทฺเทโสฯ
รูปวิภาโค
[18] สพฺพญฺจ ปเนตํ รูปํ อเหตุกํ สปฺปจฺจยํ สาสวํ สงฺขตํ โลกิยํ กามาวจรํ อนารมฺมณํ อปฺปหาตพฺพเมวาติ เอกวิธมฺปิ อชฺฌตฺติกพาหิราทิวเสน พหุธา เภทํ คจฺฉติฯ
[19] กถํ? ปสาทสงฺขาตํ ปญฺจวิธมฺปิ อชฺฌตฺติกรูปํ นาม, อิตรํ พาหิรรูปํฯ