[75] รูปาวจรกุสลํ ปน ปฐมชฺฌานํ ปริตฺตํ ภาเวตฺวา พฺรหฺมปาริสชฺเชสุ อุปฺปชฺชติฯ

[76] ตเทว มชฺฌิมํ ภาเวตฺวา พฺรหฺมปุโรหิเตสุฯ

[77] ปณีตํ ภาเวตฺวา มหาพฺรหฺเมสุฯ

[78] ตถา ทุติยชฺฌานํ ตติยชฺฌานญฺจ ปริตฺตํ ภาเวตฺวา ปริตฺตาเภสุฯ

[79] มชฺฌิมํ ภาเวตฺวา อปฺปมาณาเภสุฯ

[80] ปณีตํ ภาเวตฺวา อาภสฺสเรสุฯ

[81] จตุตฺถชฺฌานํ ปริตฺตํ ภาเวตฺวา ปริตฺตสุเภสุฯ

[82] มชฺฌิมํ ภาเวตฺวา อปฺปมาณสุเภสุฯ

[83] ปณีตํ ภาเวตฺวา สุภกิณฺเหสุฯ

[84] ปญฺจมชฺฌานํ ภาเวตฺวา เวหปฺผเลสุฯ

[85] ตเทว สญฺญาวิราคํ ภาเวตฺวา อสญฺญสตฺเตสุฯ

[86] อนาคามิโน ปน สุทฺธาวาเสสุ อุปฺปชฺชนฺติฯ

[87] อรูปาวจรกุสลญฺจ ยถากฺกมํ ภาเวตฺวา อารุปฺเปสุ อุปฺปชฺชนฺตีติฯ

[88] อิตฺถํ มหคฺคตํ ปุญฺญํ, ยถาภูมิววตฺถิตํฯ

ชเนติ สทิสํ ปากํ, ปฏิสนฺธิปวตฺติยํฯ

อิทเมตฺถ กมฺมจตุกฺกํฯ

จุติปฏิสนฺธิกฺกโม

[89] อายุกฺขเยน กมฺมกฺขเยน อุภยกฺขเยน อุปจฺเฉทกกมฺมุนา เจติ จตุธา มรณุปฺปตฺติ นามฯ

[90] ตถา จ มรนฺตานํ ปน มรณกาเล ยถารหํ อภิมุขีภูตํ ภวนฺตเร ปฏิสนฺธิชนกํ กมฺมํ วา, ตํกมฺมกรณกาเล รูปาทิกมุปลทฺธปุพฺพมุปกรณภูตญฺจ กมฺมนิมิตฺตํ วา, อนนฺตรมุปฺปชฺชมานภเว อุปลภิตพฺพมุปโภคภูตญฺจ คตินิมิตฺตํ วา กมฺมพเลน ฉนฺนํ ทฺวารานํ อญฺญตรสฺมิํ ปจฺจุปฏฺฐาติ, ตโต ปรํ ตเมว ตโถปฏฺฐิตํ อารมฺมณํ อารพฺภ วิปจฺจมานกกมฺมานุรูปํ ปริสุทฺธํ อุปกฺกิลิฏฺฐํ วา อุปลภิตพฺพภวานุรูปํ ตตฺโถณตํว จิตฺตสนฺตานํ อภิณฺหํ ปวตฺตติ พาหุลฺเลน, ตเมว วา ปน ชนกภูตํ กมฺมํ อภินวกรณวเสน ทฺวารปฺปตฺตํ โหติฯ

[91] ปจฺจาสนฺนมรณสฺส ตสฺส วีถิจิตฺตาวสาเน ภวงฺคกฺขเย วา จวนวเสน ปจฺจุปฺปนฺนภวปริโยสานภูตํ จุติจิตฺตํ อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌติ, ตสฺมิํ นิรุทฺธาวสาเน ตสฺสานนฺตรเมว ตถาคหิตํ อารมฺมณํ อารพฺภ สวตฺถุกํ อวตฺถุกเมว วา ยถารหํ อวิชฺชานุสยปริกฺขิตฺเตน ตณฺหานุสยมูลเกน สงฺขาเรน ชนิยมานํ สมฺปยุตฺเตหิ ปริคฺคยฺหมานํ สหชาตานมธิฏฺฐานภาเวน ปุพฺพงฺคมภูตํ ภวนฺตรปฏิสนฺธานวเสน ปฏิสนฺธิสงฺขาตํ มานสํ อุปฺปชฺชมานเมว ปติฏฺฐาติ ภวนฺตเรฯ

[92] มรณาสนฺนวีถิยํ ปเนตฺถ มนฺทปฺปวตฺตานิ ปญฺเจว ชวนานิ ปาฏิกงฺขิตพฺพานิ, ตสฺมา ยทิ ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมเณสุ อาปาถคเตสุ ธรนฺเตสฺเวว มรณํ โหติ, ตทา ปฏิสนฺธิภวงฺคานมฺปิ ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณตา ลพฺภตีติ กตฺวา กามาวจรปฏิสนฺธิยา ฉทฺวารคฺคหิตํ กมฺมนิมิตฺตํ คตินิมิตฺตญฺจ ปจฺจุปฺปนฺนมตีตารมฺมณํ อุปลพฺภติ, กมฺมํ ปน อตีตเมว, ตญฺจ มโนทฺวารคฺคหิตํ, ตานิ ปน สพฺพานิปิ ปริตฺตธมฺมภูตาเนวารมฺมณานิฯ

[93] รูปาวจรปฏิสนฺธิยา ปน ปญฺญตฺติภูตํ กมฺมนิมิตฺตเมวารมฺมณํ โหติฯ

[94] ตถา อรูปปฏิสนฺธิยา จ มหคฺคตภูตํ ปญฺญตฺติภูตญฺจ กมฺมนิมิตฺตเมว ยถารหมารมฺมณํ โหติฯ

[95] อสญฺญสตฺตานํ ปน ชีวิตนวกเมว ปฏิสนฺธิภาเวน ปติฏฺฐาติ, ตสฺมา เต รูปปฏิสนฺธิกา นามฯ

[96] อรูปา อรูปปฏิสนฺธิกาฯ

[97] เสสา รูปารูปปฏิสนฺธิกาฯ

[98] อารุปฺปจุติยา โหนฺติ, เหฏฺฐิมารุปฺปวชฺชิตาฯ

ปรมารุปฺปสนฺธี จ, ตถา กามติเหตุกาฯ

รูปาวจรจุติยา , อเหตุรหิตา สิยุํ;

สพฺพา กามติเหตุมฺหา, กาเมสฺเวว ปเนตราฯ

อยเมตฺถ จุติปฏิสนฺธิกฺกโมฯ

[99] อิจฺเจวํ คหิตปฏิสนฺธิกานํ ปน ปฏิสนฺธินิโรธานนฺตรโต ปภุติ ตเมวารมฺมณมารพฺภ ตเทว จิตฺตํ ยาว จุติจิตฺตุปฺปาทา อสติ วีถิจิตฺตุปฺปาเท ภวสฺส องฺคภาเวน ภวงฺคสนฺตติสงฺขาตํ มานสํ อพฺโพจฺฉินฺนํ นทีโสโต วิย ปวตฺตติฯ

[100] ปริโยสาเน จ จวนวเสน จุติจิตฺตํ หุตฺวา นิรุชฺฌติฯ

[101] ตโต ปรญฺจ ปฏิสนฺธาทโย รถจกฺกมิว ยถากฺกมํ เอว ปริวตฺตนฺตา ปวตฺตนฺติฯ

[102] ปฏิสนฺธิภวงฺควีถิโย, จุติเจห ตถา ภวนฺตเรฯ

ปุน สนฺธิ ภวงฺคมิจฺจยํ, ปริวตฺตติ จิตฺตสนฺตติฯ

ปฏิสงฺขายปเนตมทฺธุวํ , อธิคนฺตฺวา ปทมจฺจุตํ พุธา;

สุสมุจฺฉินฺนสิเนหพนฺธนา, สมเมสฺสนฺติ จิราย สุพฺพตาฯ

อิติ อภิธมฺมตฺถสงฺคเห วีถิมุตฺตสงฺคหวิภาโค นาม

ปญฺจโม ปริจฺเฉโทฯ

6. รูปปริจฺเฉโท

[1] เอตฺตาวตา วิภตฺตา หิ, สปฺปเภทปฺปวตฺติกาฯ

จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา, รูปํ ทานิ ปวุจฺจติฯ

[2] สมุทฺเทสา วิภาคา จ, สมุฏฺฐานา กลาปโตฯ

ปวตฺติกฺกมโต เจติ, ปญฺจธา ตตฺถ สงฺคโหฯ

รูปสมุทฺเทโส

[3] จตฺตาริ มหาภูตานิ, จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทายรูปนฺติ ทุวิธมฺเปตํ รูปํ เอกาทสวิเธน สงฺคหํ คจฺฉติฯ

[4] กถํ? ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ ภูตรูปํ นามฯ

[5] จกฺขุ โสตํ ฆานํ ชิวฺหา กาโย ปสาทรูปํ นามฯ

[6] รูปํ สทฺโท คนฺโธ รโส อาโปธาตุวิวชฺชิตํ ภูตตฺตยสงฺขาตํ โผฏฺฐพฺพํ โคจรรูปํ นามฯ

[7] อิตฺถตฺตํ ปุริสตฺตํ ภาวรูปํ นามฯ

[8] หทยวตฺถุ หทยรูปํ นามฯ

[9] ชีวิตินฺทฺริยํ ชีวิตรูปํ นามฯ

[10] กพฬีกาโร อาหาโร อาหารรูปํ นามฯ