[73] จิตฺตเจตสิกานํ อปฺปวตฺติสงฺขาตสฺส นิโรธสฺส สมาปตฺติ นิโรธสมาปตฺติ, ทิฏฺเฐว ธมฺเม จิตฺตนิโรธํ ปตฺวา วิหรณํฯ อนาคามีนญฺจาติ กามรูปภวฏฺฐานํ อฏฺฐสมาปตฺติลาภีนเมว อนาคามีนํ, ตถา ขีณาสวานญฺจฯ ตตฺถาติ นิโรธสมาปตฺติยํฯ ยาว อากิญฺจญฺญายตนํ คนฺตฺวาติ เอวํ สมถวิปสฺสนานํ ยุคนทฺธภาวาปาทนวเสน ยาว อากิญฺจญฺญายตนํ, ตาว คนฺตฺวาฯ อธิฏฺเฐยฺยาทิกนฺติ กายปฏิพทฺธํ ฐเปตฺวา วิสุํ วิสุํ ฐปิตจีวราทิปริกฺขารเคหาทีนํ อคฺคิอาทินา อวินาสนาธิฏฺฐานํ, สํฆปฏิมานนสตฺถุปกฺโกสนานํ ปุเรตรํ วุฏฺฐานํ, สตฺตาหพฺภนฺตเร อายุสงฺขารปฺปวตฺติโอโลกนนฺติ จตุพฺพิธํ อธิฏฺฐานาทิกํ ปุพฺพกิจฺจํ กตฺวาฯ

สมาปตฺติเภทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

วิปสฺสนากมฺมฏฺฐานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อุยฺโยชนวณฺณนา

[75] ปฏิปตฺติรสสฺสาทนฺติ ฌานสุขผลสุขาทิเภทํ สมถวิปสฺสนาปฏิปตฺติรสสฺสาทํฯ

อิติ อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา นาม อภิธมฺมตฺถสงฺคหวณฺณนาย

กมฺมฏฺฐานปริจฺเฉทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิคมนวณฺณนา

(ก) จาริตฺเตน กุลาจาเรน โสภิเต วิสาลกุเล อุทโย นิพฺพตฺติ ยสฺส, เตน, กมฺมาทิวิสยาย สทฺธาย อภิวุทฺโธ ปริสุทฺโธ จ ทานสีลาทิคุณานํ อุทโย ยสฺส, เตน, นมฺปวฺหเยน นมฺปนามเกน, ปรานุกมฺปํ สาสเน สุโขตรณปริปาจนลกฺขณํ ปรานุคฺคหํ, ปณิธาย ปตฺเถตฺวา ยํ ปกรณํ ปตฺถิตํ อภิยาจิตํ, ตํ เอตฺตาวตา ปรินิฏฺฐิตนฺติ โยชนาฯ

(ข) เตน ปกรณปฺปสุเตน วิปุเลน ปุญฺเญน ปญฺญาวทาเตน อริยมคฺคปญฺญาปริสุทฺเธน สีลาทิคุเณน โสภิตาฯ ตโตเยว ลชฺชิโน ภิกฺขู, ธญฺญานํ อธิวาสภูตํ, อุทิโตทิตํ อจฺจนฺตปฺปสิทฺธํ, มูลโสมํ นาม วิหารํ, ปุญฺญวิภวสฺส อุทยสงฺขาตาย มงฺคลตฺถาย อายุกนฺตํ มญฺญนฺตุ, ตตฺถ นิวาสิโน ภิกฺขู อีทิสา โหนฺตูตฺยธิปฺปาโยฯ

นิคมนวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิฏฺฐิตา จายํ อภิธมฺมตฺถวิภาวินี นามฯ

อภิธมฺมตฺถสงฺคหฏีกาฯ

นิคมนกถา

[1] รมฺเม ปุลตฺถินคเร นคราธิราเช,

รญฺญา ปรกฺกมภุเชน มหาภุเชน;

การาปิเต วสติ เชตวเน วิหาเร;

โย รมฺมหมฺมิยวรูปวนาภิราเมฯ

[2] สมฺปนฺนสีลทมสํยมโตสิเตหิ,

สมฺมานิโต วสิคเณหิ คุณากเรหิ;

ปตฺโต มุนินฺทวจนาทิสุ เนกคนฺถ-

ชาเตสุ จาจริยตํ มหิตํ วิทูหิฯ

[3] ญาณานุภาวมิห ยสฺส จ สูจยนฺตี,

สํวณฺณนา จ วินยฏฺฐกถาทิกานํ;

สารตฺถทีปนิมุขา มธุรตฺถสาร-

สนฺทีปเนน สุชนํ ปริโตสยนฺตีฯ