วิโมกฺขเภทวณฺณนา

[61] ตตฺถ ตสฺมิํ อุทฺเทเสฯ สงฺขาเรสุ ‘‘โย อตฺตาภินิเวโส กมฺมสฺส การโก ผลสฺส จ เวทโก เอโส เม อตฺตา’’ติ เอวํ อภินิเวโส ทฬฺหคฺคาโห, ตํ มุญฺจนฺตี ‘‘อนตฺตา’’ติ ปวตฺตา อนุปสฺสนาว อตฺตสุญฺญตาการานุปสฺสนโต สุญฺญตานุปสฺสนา นาม วิโมกฺขมุขํ ปฏิปกฺขโต วิมุตฺติวเสน วิโมกฺขสงฺขาตสฺส โลกุตฺตรํ มคฺคผลสฺส ทฺวารํ โหติฯ

[62] สงฺขาเรสุ ‘‘อนิจฺจ’’นฺติ ปวตฺตา อนุปสฺสนา อนิจฺเจ ‘‘นิจฺจ’’นฺติ (อ. นิ. 4.49; ปฏิ. ม. 1.236; วิภ. 939) ปวตฺตํ สญฺญาจิตฺตทิฏฺฐิวิปลฺลาสสงฺขาตํ วิปลฺลาสนิมิตฺตํ มุญฺจนฺตี ปชหนฺตี วิปลฺลาสนิมิตฺตรหิตาการานุปสฺสนโต อนิมิตฺตานุปสฺสนา นาม วิโมกฺขมุขํ โหตีติ สมฺพนฺโธฯ

[63] ‘‘ทุกฺข’’นฺติ ปวตฺตานุปสฺสนา สงฺขาเรสุ ‘‘เอตํ มม, เอตํ สุข’’นฺตฺยาทินา นเยน ปวตฺตํ กามภวตณฺหาสงฺขาตํ ตณฺหาปณิธิํ ตณฺหาปตฺถนํ มุญฺจนฺตี ทุกฺขาการทสฺสเนน ปริจฺจชนฺตี ปณิธิรหิตาการานุปสฺสนโต อปฺปณิหิตานุปสฺสนา นามฯ

[64] ตสฺมาติ ยสฺมา เอตาสํ ติสฺสนฺนํ เอตานิ ตีณิ นามานิ, ตสฺมา ยทิ วุฏฺฐานคามินิวิปสฺสนา อนตฺตโต วิปสฺสติฯ มคฺโค สุญฺญโต นาม วิโมกฺโข โหติ อาคมนวเสน ลทฺธนามตฺตาฯ

[66] วิปสฺสนาคมนวเสนาติ วิปสฺสนาสงฺขาตาคมนวเสนฯ อาคจฺฉติ เอเตน มคฺโค, ผลญฺจาติ วิปสฺสนามคฺโค อิธ อาคมนํ นามฯ

[67] ยถาวุตฺตนเยนาติ ปุพฺเพ วุตฺตอนตฺตานุปสฺสนาทิวเสนฯ