อุชุวิปจฺจนีกโต เจว อติสปฺปายตาย เจตํ วุตฺตํฯ ราคาทีนํ ปน อวิกฺขมฺภิกา, สทฺธาทีนํ วา อนุปการิกา กสิณาทิภาวนา นาม นตฺถิฯ

สปฺปายเภทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ภาวนาเภทวณฺณนา

[19] สพฺพตฺถาปีติ จตฺตาลีสกมฺมฏฺฐาเนสุปิ นตฺถิ อปฺปนา, พุทฺธคุณาทีนํ ปรมตฺถภาวโต, อเนกวิธตฺตา, เอกสฺสปิ คมฺภีรภาวโต จฯ พุทฺธานุสฺสติอาทีสุ ทสสุ กมฺมฏฺฐาเนสุ อปฺปนาวเสน สมาธิสฺส ปติฏฺฐาตุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตา อปฺปนาภาวํ อปฺปตฺวา สมาธิ อุปจารภาเวน ปติฏฺฐาติฯ โลกุตฺตรสมาธิ, ปน ทุติยจตุตฺถารุปฺปสมาธิ จ สภาวธมฺเมปิ ภาวนาวิเสสวเสน อปฺปนํ ปาปุณาติฯ วิสุทฺธิภาวนานุกฺกมวเสน หิ โลกุตฺตโร อปฺปนํ ปาปุณาติฯ อารมฺมณสมติกฺกมภาวนาวเสน อารุปฺปสมาธิฯ อปฺปนาปฺปตฺตสฺเสว หิ จตุตฺถชฺฌานสมาธิโน อารมฺมณสมติกฺกมนมตฺตํ โหติฯ

[21] ปญฺจปิ ฌานานิ เอเตสมตฺถิ, ตตฺถ นิยุตฺตานีติ วา ปญฺจกชฺฌานิกานิฯ

[22] อสุภภาวนาย ปฏิกูลารมฺมณตฺตา จณฺฑโสตาย นทิยา อริตฺตพเลน นาวา วิย วิตกฺกพเลเนว ตตฺถ จิตฺตํ ปวตฺตตีติ อสุภกมฺมฏฺฐาเน อวิตกฺกชฺฌานาสมฺภวโต ‘‘ปฐมชฺฌานิกา’’ติ วุตฺตํฯ

[23] เมตฺตากรุณามุทิตานํ โทมนสฺสสหคตพฺยาปาทวิหิํสานภิรตีนํ ปหายกตฺตา โทมนสฺสปฺปฏิปกฺเขน โสมนสฺเสเนว สหคตตา ยุตฺตาติ ‘‘เมตฺตาทโย ตโย จตุกฺกชฺฌานิกา’’ติ วุตฺตาฯ

[24] ‘‘สพฺเพ สตฺตา สุขิตา โหนฺตุ, ทุกฺขา มุจฺจนฺตุ, ลทฺธสุขสมฺปตฺติโต มา วิคจฺฉนฺตู’’ติ เมตฺตาทิวสปฺปวตฺตพฺยาปารตฺตยํ ปหาย กมฺมสฺสกตาทสฺสเนน สตฺเตสุ มชฺฌตฺตาการปฺปวตฺตภาวนานิพฺพตฺตาย ตตฺรมชฺฌตฺตุเปกฺขาย พลวตรตฺตา อุเปกฺขาพฺรหฺมวิหารสฺส สุขสหคตาสมฺภวโต ‘‘อุเปกฺขา ปญฺจมชฺฌานิกา’’ติ วุตฺตาฯ

ภาวนาเภทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

โคจรเภทวณฺณนา

[26] ยถารหนฺติ ตํตํอารมฺมณานุรูปโตฯ กสฺสจิ อารมฺมณสฺส อปริพฺยตฺตตาย ‘‘ปริยาเยนา’’ติ วุตฺตํฯ

[27] กสิณาสุภโกฏฺฐาสานาปานสฺสตีสฺเวว หิ ปริพฺยตฺตนิมิตฺตสมฺภโวติฯ

[28] ปถวีมณฺฑลาทีสุ นิมิตฺตํ อุคฺคณฺหนฺตสฺสาติ อาทิมฺหิ ตาว จตุปาริสุทฺธิสีลํ วิโสเธตฺวา ทสวิธํ ปลิโพธํ อุปจฺฉินฺทิตฺวา ปิยครุภาวนียาทิคุณสมนฺนาคตํ กลฺยาณมิตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา อตฺตโน จริยานุกูลํ กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อฏฺฐารสวิธํ อนนุรูปวิหารํ ปหาย ปญฺจงฺคสมนฺนาคเต อนุรูปวิหาเร วิหรนฺตสฺส เกสนขหรณาทิขุทฺทกปลิโพธุปจฺเฉทํ กตฺวา กสิณมณฺฑลาทีนิ ปุรโต กตฺวา อานาปานโกฏฺฐาสาทีสุ จิตฺตํ ฐเปตฺวา นิสีทิตฺวา ‘‘ปถวี ปถวี’’ตฺยาทินา ตํตํภาวนานุกฺกเมน ปถวีกสิณาทีสุ ตํตทารมฺมเณสุ นิมิตฺตํ อุคฺคณฺหนฺตสฺสฯ อยเมตฺถ สงฺเขโปฯ วิตฺถารโต ปน ภาวนา วิสุทฺธิมคฺคโต (วิสุทฺธิ. 1.54 อาทโย) คเหตพฺพาฯ