[37] อิติ เอวํ วุตฺตนเยน สมฺภวา ยถาสมฺภวํ เตกาลิกา อนนฺตรสมนนฺตรอาเสวนนตฺถิวิคตวเสน ปญฺจนฺนํ อตีตกาลิกานํ, กมฺมปจฺจยสฺส อตีตวตฺตมานวเสน ทฺวิกาลิกสฺส, อารมฺมณอธิปติอุปนิสฺสยปจฺจยานํ ติกาลิกานํ , อิตเรสํ ปนฺนรสนฺนํ ปจฺจุปฺปนฺนกาลิกานญฺจ วเสน กาลตฺตยวนฺโต, นิพฺพานปญฺญตฺติวเสน กาลวิมุตฺตา จ, จกฺขาทิราคาทิสทฺธาทิวเสน อชฺฌตฺติกา จ, ปุคฺคลอุตุโภชนาทิวเสน ตโต พหิทฺธา จ, ปจฺจยุปฺปนฺนภาเวน สงฺขตา จ, กถา ตปฺปฏิปกฺขภาเวน อสงฺขตา จ ธมฺมา ปญฺญตฺตินามรูปานํ วเสน สงฺเขปโต ติวิธา ฐิตา สพฺพถา ปฏฺฐาเน อนนฺตนยสมนฺตปฏฺฐาเน ปกรเณ จตุวีสติสงฺขาตา ปจฺจยา นามาติ โยชนาฯ

[38] ตตฺถาติ เตสุ ปญฺญตฺตินามรูเปสุฯ

ปฏฺฐานนยวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺญตฺติเภทวณฺณนา

[39] วจนียวาจกเภทา ทุวิธา ปญฺญตฺตีติ วุตฺตํ ‘‘ปญฺญาปิยตฺตา’’ตฺยาทิฯ ปญฺญาปิยตฺตาติ เตน เตน ปกาเรน ญาเปตพฺพตฺตา, อิมินา รูปาทิธมฺมานํ สมูหสนฺตานาทิอวตฺถาวิเสสาทิเภทา สมฺมุติสจฺจภูตา อุปาทาปญฺญตฺติสงฺขาตา อตฺถปญฺญตฺติ วุตฺตาฯ สา หิ นามปญฺญตฺติยา ปญฺญาปียติฯ ปญฺญาปนโตติ ปกาเรหิ อตฺถปญฺญตฺติยา ญาปนโตฯ อิมินา หิ ปญฺญาเปตีติ ‘‘ปญฺญตฺตี’’ติ ลทฺธนามานํ อตฺถานํ อภิธานสงฺขาตา นามปญฺญตฺติ วุตฺตาฯ

[40] ภูตปริณามาการมุปาทายาติ ปถวาทิกานํ มหาภูตานํ ปพนฺธวเสน ปวตฺตมานานํ ปตฺถฏสงฺคหตาทิอากาเรน ปริณามาการํ ปริณตภาวสงฺขาตํ อาการํ อุปาทาย นิสฺสยํ กตฺวาฯ ตถา ตถาติ ภูมาทิวเสนฯ ภูมิปพฺพตาทิกาติ ภูมิปพฺพตรุกฺขาทิกา สนฺตานปญฺญตฺติฯ