นิพฺพานเภทวณฺณนา

[62] เอตฺตาวตา จิตฺตเจตสิกรูปานิ วิภาคโต นิทฺทิสิตฺวา อิทานิ นิพฺพานํ นิทฺทิสนฺโต อาห ‘‘นิพฺพานํ ปนา’’ตฺยาทิฯ ‘‘จตุมคฺคญาเณน สจฺฉิกาตพฺพ’’นฺติ อิมินา นิพฺพานสฺส ตํตํอริยปุคฺคลานํ ปจฺจกฺขสิทฺธตํ ทสฺเสติฯ ‘‘มคฺคผลานมารมฺมณภูต’’นฺติ อิมินา กลฺยาณปุถุชฺชนานํ อนุมานสิทฺธตํฯ สงฺขตธมฺมารมฺมณญฺหิ, ปญฺญตฺตารมฺมณํ วา ญาณํ กิเลสานํ สมุจฺเฉทปฏิปฺปสฺสมฺภเน อสมตฺถํ, อตฺถิ จ โลเก กิเลสสมุจฺเฉทาทิฯ ตสฺมา อตฺถิ สงฺขตสมฺมุติธมฺมวิปรีโต กิเลสานํ สมุจฺเฉทปฏิปฺปสฺสทฺธิกรานํ มคฺคผลานํ อารมฺมณภูโต นิพฺพานํ นาม เอโก ธมฺโมติ สิทฺธํฯ ปจฺจกฺขานุมานสิทฺธตาสนฺทสฺสเนน จ อภาวมตฺตํ นิพฺพานนฺติ วิปฺปฏิปนฺนานํ วาทํ นิเสเธตีติ อลมติปฺปปญฺเจนฯ ขนฺธาทิเภเท เตภูมกธมฺเม เหฏฺฐุปริยวเสน วินนโต สํสิพฺพนโต วานสงฺขาตาย ตณฺหาย นิกฺขนฺตตฺตา วิสยาติกฺกมวเสน อตีตตฺตาฯ

[63] สภาวโตติ อตฺตโน สนฺติลกฺขเณนฯ อุปาทียติ กามุปาทาทีหีติ อุปาทิ, ปญฺจกฺขนฺธสฺเสตํ อธิวจนํ, อุปาทิเยว เสโส กิเลเสหีติ อุปาทิเสโส, เตน สห วตฺตตีติ สอุปาทิเสสา , สา เอว นิพฺพานธาตูติ สอุปาทิเสสนิพฺพานธาตุฯ การณปริยาเยนาติ สอุปาทิเสสาทิวเสน ปญฺญาปเน การณภูตสฺส อุปาทิเสส ภาวาภาวสฺส เลเสนฯ

[64] อารมฺมณโต, สมฺปโยคโต จ ราคโทสโมเหหิ สุญฺญตฺตา สุญฺญํ, สุญฺญเมว สุญฺญตํ, ตถา ราคาทินิมิตฺตรหิตตฺตา อนิมิตฺตํฯ ราคาทิปณิธิรหิตตฺตา อปฺปณิหิตํฯ สพฺพสงฺขาเรหิ วา สุญฺญตฺตา สุญฺญตํฯ

สพฺพสงฺขารนิมิตฺตาภาวโต อนิมิตฺตํฯ ตณฺหาปณิธิยา อภาวโต อปฺปณิหิตํฯ

[65] จวนาภาวโต อจฺจุตํฯ อนฺตสฺส ปริโยสานสฺส อติกฺกนฺตตฺตา อจฺจนฺตํฯ ปจฺจเยหิ อสงฺขตตฺตา อสงฺขตํฯ อตฺตโน อุตฺตริตรสฺส อภาวโต, สหธมฺเมน วตฺตพฺพสฺส อุตฺตรสฺส วา อภาวโต อนุตฺตรํฯ วานโต ตณฺหาโต มุตฺตตฺตา สพฺพโส อปคตตฺตา วานมุตฺตาฯ มหนฺเต สีลกฺขนฺธาทิเก เอสนฺติ คเวสนฺตีติ มเหสโยฯ ‘‘อิติ จิตฺต’’นฺตฺยาทิ ฉหิ ปริจฺเฉเทหิ วิภตฺตานํ จิตฺตาทีนํ นิคมนํฯ

นิพฺพานเภทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อิติ อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา นาม อภิธมฺมตฺถสงฺคหวณฺณนาย

รูปปริจฺเฉทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สมุจฺจยปริจฺเฉทวณฺณนา

[1] สลกฺขณา จินฺตนาทิสลกฺขณา จิตฺตเจตสิกนิปฺผนฺนรูปนิพฺพานวเสน ทฺวาสตฺตติปเภทา วตฺถุธมฺมา สภาวธมฺมา วุตฺตา, อิทานิ เตสํ ยถาโยคํ สภาวธมฺมานํ เอเกกสมุจฺจยวเสน โยคานุรูปโต อกุสลสงฺคหาทิเภทํ สมุจฺจยํ ราสิํ ปวกฺขามีติ โยชนาฯ

[2] อกุสลานเมว สภาคธมฺมวเสน สงฺคโห อกุสลสงฺคโหฯ กุสลาทิวเสน มิสฺสกานํ สงฺคโห มิสฺสกสงฺคโห, สจฺจาภิสมฺโพธิสงฺขาตสฺส อริยมคฺคสฺส ปกฺเข ภวานํ โพธิปกฺขิยานํ ธมฺมานํ สติปฏฺฐานาทิเภทานํ สภาควตฺถุวเสน สงฺคโห โพธิปกฺขิยสงฺคโหฯ ขนฺธาทิวเสน สพฺเพสํ สงฺคโห สพฺพสงฺคโหฯ