เมนู

อปิเจตฺถ เวหปฺผลอกนิฏฺฐจตุตฺถารุปฺปภวานํ เสฏฺฐภวภาวโต ตตฺถ นิพฺพตฺตา อริยา อญฺญตฺถ นุปฺปชฺชนฺติ, ตถา อวเสเสสุ อุปรูปริ พฺรหฺมโลเกสุ นิพฺพตฺตา เหฏฺฐิมเหฏฺฐิเมสุฯ วุตฺตญฺเหตํ อาจริเยน

‘‘เวหปฺผเล อกนิฏฺเฐ, ภวคฺเค จ ปติฏฺฐิตา;

น ปุนาญฺญตฺถ ชายนฺติ, สพฺเพ อริยปุคฺคลา;

พฺรหฺมโลกคตา เหฏฺฐา, อริยา โนปปชฺชเร’’ติฯ (นาม. ปริ. 452-453);

กมฺมจตุกฺกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จุติปฏิสนฺธิกฺกมวณฺณนา

[89] ‘‘อายุกฺขเยนา’’ตฺยาทีสุ สติปิ กมฺมานุภาเว ตํตํคตีสุ ยถาปริจฺฉินฺนสฺส อายุโน ปริกฺขเยน มรณํ อายุกฺขยมรณํฯ สติปิ ตตฺถ ตตฺถ ปริจฺฉินฺนายุเสเส คติกาลาทิปจฺจยสามคฺคิยญฺจ ตํตํภวสาธกสฺส กมฺมุโน ปรินิฏฺฐิตวิปากตฺตา มรณํ กมฺมกฺขยมรณํฯ อายุกมฺมานํ สมกเมว ปริกฺขีณตฺตา มรณํ อุภยกฺขยมรณํฯ สติปิ ตสฺมิํ ทุวิเม ปุริมภวสิทฺธสฺส กสฺสจิ อุปจฺเฉทกกมฺมุโน พเลน สตฺถหรณาทีหิ อุปกฺกเมหิ อุปจฺฉิชฺชมานสนฺตานานํ, คุณมหนฺเตสุ วา กเตน เกนจิ อุปกฺกเมน อายูหิตอุปจฺเฉทกกมฺมุนา ปฏิพาหิตสามตฺถิยสฺส กมฺมสฺส ตํตํอตฺตภาวปฺปวตฺตเน อสมตฺถภาวโต ทุสิมารกลาพุราชาทีนํ วิย ตงฺขเณเยว ฐานาจาวนวเสน ปวตฺตมรณํ อุปจฺเฉทกมรณํ นามฯ อิทํ ปน เนรยิกานํ อุตฺตรกุรุวาสีนํ เกสญฺจิ เทวานญฺจ น โหติฯ เตนาหุ –

‘‘อุปกฺกเมน วา เกสญฺจุปจฺเฉทกกมฺมุนา’’ติฯ (ส. ส. 62);

มรณสฺส อุปฺปตฺติ ปวตฺติ มรณุปฺปตฺติ

[90] มรณกาเลติ มรณาสนฺนกาเลฯ ยถารหนฺติ ตํตํคตีสุ อุปฺปชฺชนกสตฺตานุรูปํ, กตฺถจิ ปน อนุปฺปชฺชมานสฺส ขีณาสวสฺส ยโถปฏฺฐิตํ นามรูปธมฺมาทิกเมว จุติปริโยสานานํ โคจรภาวํ คจฺฉติ, น กมฺมกมฺมนิมิตฺตาทโยฯ อุปลทฺธปุพฺพนฺติ เจติยทสฺสนาทิวเสน ปุพฺเพ อุปลทฺธํฯ อุปกรณภูตนฺติ ปุปฺผาทิวเสน อุปกรณภูตํฯ อุปลภิตพฺพนฺติ อนุภวิตพฺพํฯ อุปโภคภูตนฺติ อจฺฉราวิมานกปฺปรุกฺขนิรยคฺคิอาทิกํ อุปภุญฺชิตพฺพํฯ อจฺฉราวิมานกปฺปรุกฺขมาตุกุจฺฉิอาทิคตํ หิ รูปายตนํ สุคตินิมิตฺตํฯ นิรยคฺคินิรยปาลาทิคตํ ทุคฺคตินิมิตฺตํฯ คติยา นิมิตฺตํ คตินิมิตฺตํ

กมฺมพเลนาติ ปฏิสนฺธินิพฺพตฺตกสฺส กุสลากุสลกมฺมสฺส อานุภาเวนฯ ฉนฺนํ ทฺวารานนฺติ วกฺขมานนเยน ยถาสมฺภวํ ฉนฺนํ อุปปตฺติทฺวารานํ, ยทิ กุสลกมฺมํ วิปจฺจติ, ตทา ปริสุทฺธํ กุสลจิตฺตํ ปวตฺตติ, อถ อกุสลกมฺมํ, ตทา อุปกฺกิลิฏฺฐํ อกุสลจิตฺตนฺติ อาห ‘‘วิปจฺจมานก…เป.… กิลิฏฺฐํ วา’’ติฯ เตนาห ภควา ‘‘นิมิตฺตสฺสาทคธิตํ วา, ภิกฺขเว, วิญฺญาณํ ติฏฺฐมานํ ติฏฺฐติ, อนุพฺยญฺชนสฺสาทคธิตํ วา, ตสฺมิํ เจ สมเย กาลํ กโรติ, ฐานเมตํ วิชฺชติ, ยํ ทฺวินฺนํ คตีนํ อญฺญตรํ คติํ อุปปชฺเชยฺย นิรยํ วา ติรจฺฉานโยนิํ วา’’ติ (สํ. นิ. 4.235)ฯ ตตฺโถณตํ วาติ ตสฺมิํ อุปปชฺชิตพฺพภเว โอณตํ วิย, ตตฺโถณตํ เอวาติ วา ปทจฺเฉโทฯ ‘‘พาหุลฺเลนา’’ติ เอตฺถ อธิปฺปาโย ‘‘เยภุยฺเยน ภวนฺตเร’’ติ เอตฺถ วุตฺตนเยน ทฏฺฐพฺโพฯ อถ วา ‘‘ยถารห’’นฺติ อิมินาว โส สกฺกา สงฺคเหตุนฺติ ‘‘พาหุลฺเลนา’’ติ อิมินา สหสา โอจฺฉิชฺชมานชีวิตานํ สณิกํ มรนฺตานํ วิย น อภิกฺขณเมวาติ ทีปิตนฺติ วิญฺญายติฯ อภินวกรณวเสนาติ ตงฺขเณ กริยมานํ วิย อตฺตานํ อภินวกรณวเสนฯ

[91] ปจฺจาสนฺนมรณสฺสาติ เอกวีถิปฺปมาณายุกวเสน, ตโต วา กิญฺจิ อธิกายุกวเสน สมาสนฺนมรณสฺสฯ วีถิจิตฺตาวสาเนติ ตทารมฺมณปริโยสานานํ, ชวนปริโยสานานํ วา วีถิจิตฺตานํ อวสาเนฯ ตตฺถ ‘‘กามภวโต จวิตฺวา ตตฺเถว อุปฺปชฺชมานานํ ตทารมฺมณปริโยสานานิ, เสสานํ ชวนปริโยสานานี’’ติ ธมฺมานุสารณิยํ วุตฺตํฯ ภวงฺคกฺขเยวาติ ยทิ เอกชวนวีถิโต อธิกตรายุเสโส สิยา, ตทา ภวงฺคาวสาเน วา อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌติฯ อถ เอกจิตฺตกฺขณายุเสโส สิยา, ตทา วีถิจิตฺตาวสาเน, ตญฺจ อตีตกมฺมาทิวิสยเมวฯ ‘‘ตสฺสานนฺตรเมวา’’ติ อิมินา อนฺตราภววาทิมตํ ปฏิกฺขิปติฯ

ยถารหนฺติ กมฺมกรณกาลสฺส, วิปากทานกาลสฺส จ อนุรูปวเสนฯ อถ วา วิปจฺจมานกกมฺมานุรูปํ อนุสยวเสน, ชวนสหชาตวเสน วา ปวตฺติอนุรูปโตตฺยตฺโถฯ นนุ จ ‘‘อวิชฺชานุสยปริกฺขิตฺเตนา’’ตฺยาทิ วุตฺตํฯ ชวนสหชาตานญฺจ กถํ อนุสยภาโวติ? นายํ โทโส อนุสยสทิสตาย ตาสมฺปิ อนุสยโวหารภาวโตฯ อิตรถา อกุสลกมฺมสหชาตานํ ภวตณฺหาสหชาตานํ วา จุติอาสนฺนชวนสหชาตานญฺจ สงฺคโห น สิยาฯ อวิชฺชาว อปฺปหีนฏฺเฐน อนุสยนโต ปวตฺตนโต อนุสโย, เตน ปริกฺขิตฺเตน ปริวาริเตนฯ ตณฺหานุสโยว มูลํ ปธานํ สหการีการณภูตํ อิมสฺสาติ ตณฺหานุสยมูลโกฯ สงฺขาเรนาติ กุสลากุสลกมฺเมน กมฺมสหชาตผสฺสาทิธมฺมสมุทาเยน จุติอาสนฺนชวนสหชาเตน วา, เตน ชนิยมานํฯ อวิชฺชาย หิ ปฏิจฺฉนฺนาทีนววิสเย ตณฺหา นาเมติ, ขิปนกสงฺขารสมฺมตา ยถาวุตฺตสงฺขารา ขิปนฺติ, ยถาหุ –

‘‘อวิชฺชาตณฺหาสงฺขาร-สหเชหิ อปายินํ;

วิสยาทีนวจฺฉาทินมนกฺขิปเกหิ ตุฯ

‘‘อปฺปหีเนหิ เสสานํ, ฉาทนํ นมนมฺปิ จ;

ขิปกา ปน สงฺขารา, กุสลาว ภวนฺติหา’’ติฯ (ส. ส. 164-165);

สมฺปยุตฺเตหิ ปริคฺคยฺหมานนฺติ อตฺตนา สมฺปยุตฺเตหิ ผสฺสาทีหิ ธมฺเมหิ สมฺปยุตฺตปจฺจยาทินา ปริวาเรตฺวา คยฺหมานํ, สหชาตานมธิฏฺฐานภาเวน ปุพฺพงฺคมภูตนฺติ อตฺตนา สหชาตานํ ปติฏฺฐานภาเวน ปธานภูตํฯ ‘‘มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา’’ติ (ธ. ป. 1-2) หิ วุตฺตํฯ ภวนฺตรปฏิสนฺธานวเสนาติ ปุริมภวนฺตรสฺส, ปจฺฉิมภวนฺตรสฺส จ อญฺญมญฺญํ เอกาพทฺธํ วิย ปฏิสนฺทหนวเสน อุปฺปชฺชมานเมว ปติฏฺฐาติ, น อิโต คนฺตฺวาตฺยธิปฺปาโยฯ น หิ ปุริมภวปริยาปนฺโน โกจิ ธมฺโม ภวนฺตรํ สงฺกมติ, นาปิ ปุริมภวปริยาปนฺนเหตูหิ วินา อุปฺปชฺชติ ปฏิโฆสปทีปมุทฺทา วิยาติ อลมติปฺปปญฺเจนฯ

[92] มนฺทํ หุตฺวา ปวตฺตานิ มนฺทปฺปวตฺตานิฯ ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมเณสุ อาปาถคเตสุ มโนทฺวาเร คตินิมิตฺตวเสน, ปญฺจทฺวาเร กมฺมนิมิตฺตวเสนาตฺยธิปฺปาโยฯ ปฏิสนฺธิภวงฺคานมฺปิ ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณตา ลพฺภตีติ มโนทฺวาเร ตาว ปฏิสนฺธิยา จตุนฺนํ ภวงฺคานญฺจ, ปญฺจทฺวาเร ปน ปฏิสนฺธิยาว ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณภาโว ลพฺภติฯ

ตถา หิ กสฺสจิ มโนทฺวาเร อาปาถมาคตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ คตินิมิตฺตํ อารพฺภ อุปฺปนฺนาย ตทารมฺมณปริโยสานาย จิตฺตวีถิยา อนนฺตรํ จุติจิตฺเต อุปฺปนฺเน ตทนนฺตรํ ปญฺจจิตฺตกฺขณายุเก อารมฺมเณ ปวตฺตาย ปฏิสนฺธิยา จตุนฺนํ ภวงฺคานํ, ปญฺจทฺวาเร จ ญาตกาทีหิ อุปฏฺฐาปิเตสุ เทยฺยธมฺเมสุ วณฺณาทิเก อารพฺภ ยถารหํ ปวตฺตาย จิตฺตวีถิยา จุติจิตฺตสฺส จ อนนฺตรํ เอกจิตฺตกฺขณายุเก อารมฺมเณ ปวตฺตาย ปฏิสนฺธิยา ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมเณ ปวตฺติ อุปลพฺภตีติ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน วิสุทฺธิมคฺเค(วิสุทฺธิ. 2.620 อาทโย) วิภงฺคฏฺฐกถายํ (วิภ. อฏฺฐ. 227) วา สงฺขารปจฺจยาวิญฺญาณปทวณฺณนายํ วุตฺตนเยน ทฏฺฐพฺโพฯ ฉทฺวารคฺคหิตนฺติ กมฺมนิมิตฺตํ ฉทฺวารคฺคหิตํ, คตินิมิตฺตํ ฉฏฺฐทฺวารคฺคหิตนฺติ ยถาสมฺภวํ โยเชตพฺพํฯ อปเร ปน อวิเสสโต วณฺเณนฺติฯ สจฺจสงฺเขเปปิ เตเนวาธิปฺปาเยน อิทํ วุตฺตํ –

‘‘ปญฺจทฺวาเร สิยา สนฺธิ, วินา กมฺมํ ทฺวิโคจเร’’ติ; (ส. ส. 173);

อฏฺฐกถายํ (วิสุทฺธิ. 2.624-625; วิภ. อฏฺฐ. 227) ปน ‘‘คตินิมิตฺตํ มโนทฺวาเร อาปาถมาคจฺฉตี’’ติ วุตฺตตฺตา, ตทารมฺมณาย จ ปญฺจทฺวาริกปฏิสนฺธิยา อทสฺสิตตฺตา, มูลฏีกาทีสุ จ ‘‘กมฺมพเลน อุปฏฺฐาปิตํ วณฺณายตนํ สุปินํ ปสฺสนฺตสฺส วิย ทิพฺพจกฺขุสฺส วิย จ มโนทฺวาเรเยว โคจรภาวํ คจฺฉตี’’ติ (วิสุทฺธิ. มหา. 2.623) นิยเมตฺวา วุตฺตตฺตา เตสํ วจนํ น สมฺปฏิจฺฉนฺติ อาจริยาฯ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺนญฺจา’’ติ เอตฺถ คตินิมิตฺตํ ตาว ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณํ ยุชฺชติ, กมฺมนิมิตฺตํ ปน ปฏิสนฺธิชนกกมฺมสฺเสว นิมิตฺตภูตํ อธิปฺเปตนฺติ กถํ ตสฺส จุติอาสนฺนชวเนหิ คหิตสฺส ปจฺจุปฺปนฺนภาโว สมฺภวติฯ น หิ ตเทว อารมฺมณุปฏฺฐาปกํ, ตเทว ปฏิสนฺธิชนกํ ภเวยฺย อุปจิตภาวาภาวโต อนสฺสาทิตตฺตา จฯ ‘‘กตตฺตา อุปจิตตฺตา’’ติ (ธ. ส. 431) หิ วจนโต ปุนปฺปุนํ ลทฺธาเสวนเมว กมฺมํ ปฏิสนฺธิํ อากฑฺฒติฯ ปฏิสมฺภิทามคฺเค (ปฏิ. ม. 1.232) จ นิกนฺติกฺขเณ ทฺวินฺนํ เหตูนํ ปจฺจยาปิ สเหตุกปฏิสนฺธิยา วุตฺตตฺตากตูปจิตมฺปิ กมฺมํ ตณฺหาย อสฺสาทิตเมว วิปากํ อภินิปฺผาเทติ, ตทา จ ปฏิสนฺธิยา สมานวีถิยํ วิย ปวตฺตมานานิ จุติอาสนฺนชวนานิ กถํ ปุนปฺปุนํ ลทฺธาเสวนานิ สิยุํ, กถญฺจ ตานิ ตทา กณฺหาย ปรามฏฺฐานิฯ อปิจ ปจฺจุปฺปนฺนํ กมฺมนิมิตฺตํ จุติอาสนฺนปฺปวตฺตานํ ปญฺจทฺวาริกชวนานํ อารมฺมณํ โหติฯ

‘‘ปญฺจทฺวาริกกมฺมญฺจ ปฏิสนฺธินิมิตฺตกํ น โหติ ปริทุพฺพลภาวโต’’ติ อฏฺฐกถายํ (วิสุทฺธิ. 2.620; วิภ. อฏฺฐ. 227) วุตฺตนฺติ สจฺจเมตํฯ ญาตกาทีหิ อุปฏฺฐาปิเตสุ ปน ปุปฺผาทีสุ สนฺนิหิเตสฺเวว มรณสมฺภวโต ตตฺถ วณฺณาทิกํ อารพฺภ จุติอาสนฺนวีถิโต ปุริมภาคปฺปวตฺตานํ ปฏิสนฺธิชนนสมตฺถานํ มโนทฺวาริกชวนานํ อารมฺมณภูเตน สห สมานตฺตา ตเทกสนฺตติปติตํ จุติอาสนฺนชวนคฺคหิตมฺปิ ปจฺจุปฺปนฺนํ วณฺณาทิกํ กมฺมนิมิตฺตภาเวน วุตฺตํฯ เอวญฺจ กตฺวา วุตฺตํ อานนฺทาจริเยน ‘‘ปญฺจทฺวาเร จ อาปาถมาคจฺฉนฺตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ กมฺมนิมิตฺตํ อาสนฺนกตกมฺมารมฺมณสนฺตติยํ อุปฺปนฺนํ, ตํสทิสญฺจ ทฏฺฐพฺพ’’นฺติ (วิภ. มูลฏี. 227; วิสุทฺธิ. มหา. 2.623)ฯ

[94] ยถารหนฺติ ทุติยจตุตฺถปฐมตติยานํ ปฏิสนฺธีนํ อนุรูปโตฯ

[98] อารุปฺปจุติยา ปรํ เหฏฺฐิมารุปฺปวชฺชิตา อารุปฺปปฏิสนฺธิโย โหนฺติ อุปรูปริอรูปีนํ เหฏฺฐิมเหฏฺฐิมกมฺมสฺส อนายูหนโต, อุปจารชฺฌานสฺส ปน พลวภาวโต ตสฺส วิปากภูตา กามติเหตุกา ปฏิสนฺธิโย โหนฺติฯ รูปาวจรจุติยา ปรํ อเหตุกรหิตา อุปจารชฺฌานานุภาเวเนว ทุเหตุกติเหตุกปฏิสนฺธิโย สิยุํ, กามติเหตุมฺหา จุติโต ปรํ สพฺพา เอว กามรูปารูปภวปริยาปนฺนา ยถารหํ อเหตุกาทิปฏิสนฺธิโย สิยุํฯ อิตโร ทุเหตุกาเหตุกจุติโต ปรํ กาเมสฺเวว ภเวสุ ติเหตุกาทิปฏิสนฺธิโย สิยุํฯ

จุติปฏิสนฺธิกฺกมวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

[99] ปฏิสนฺธิยา นิโรธสฺส อนนฺตรโต ปฏิสนฺธินิโรธานนฺตรโตฯ ตเทว จิตฺตนฺติ ตํสทิสตาย ตพฺโพหารปฺปวตฺตตฺตา ตเทว จิตฺตํ ยถา ‘‘ตานิเยว โอสธานี’’ติฯ อสติ วีถิจิตฺตุปฺปาเทติ อนฺตรนฺตรา วีถิจิตฺตานํ อุปฺปาเท อสติ, จุติจิตฺตํ หุตฺวา นิรุชฺฌติ ตเทว จิตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ

[101] ปริวตฺตนฺตา ปวตฺตนฺติ ยาว วฏฺฏมูลสมุจฺเฉทาตฺยธิปฺปาโยฯ

[102] ยถา อิห ภเวปฏิสนฺธิ เจว ภวงฺคญฺจ วีถิโย จ จุติ จ, ตถา ปุน ภวนฺตเร ปฏิสนฺธิภวงฺคนฺติ เอวมาทิกา อยํ จิตฺตสนฺตติ ปริวตฺตตีติ โยชนาฯ เกจิ ปน อิมสฺมิํ ปริจฺเฉเท วีถิมุตฺตสงฺคหสฺเสว ทสฺสิตตฺตา ปฏิสนฺธิภวงฺคจุตีนเมว อิธ คหณํ ยุตฺตนฺตฺยาธิปฺปาเยน ‘‘ปฏิสนฺธิภวงฺควีถิโย’’ติ อิมสฺส ปฏิสนฺธิภวงฺคปฺปวาหาติ อตฺถํ วทนฺติ, ตํ เตสํ มติมตฺตํ ปวตฺติสงฺคหทสฺสนาวสาเน ตตฺถ สงฺคหิตานํ สพฺเพสเมว นิคมนสฺส อธิปฺเปตตฺตาฯ เอวญฺหิ สติ ‘‘ปฏิสงฺขาย ปเนตมทฺธุว’’นฺติ เอตฺถ สพฺเพสเมว เอต-สทฺเทน ปรามสนํ สุฏฺฐุ อุปปนฺนํ โหติฯ เอตํ ยถาวุตฺตํ วฏฺฏปวตฺตํ อทฺธุวํ อนิจฺจํ ปโลกธมฺมํ ปฏิสงฺขาย ปจฺจเวกฺขิตฺวา พุธา ปณฺฑิตา จิราย จิรกาลํ สุพฺพตา หุตฺวา อจฺจุตํ ธุวํ อจวนธมฺมํ ปทํ นิพฺพานํ อธิคนฺตฺวา มคฺคผลญาเณน สจฺฉิกตฺวา ตโตเยว สุฏฺฐุ สมุจฺฉินฺนสิเนหพนฺธนา สมํ นิรุปธิเสสนิพฺพานธาตุํ เอสฺสนฺติ ปาปุณิสฺสนฺติฯ

อิติ อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา นาม อภิธมฺมตฺถสงฺคหวณฺณนาย

วีถิมุตฺตปริจฺเฉทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. รูปปริจฺเฉทวณฺณนา

[1] เอวํ ตาว จิตฺตเจตสิกวเสน ทุวิธํ อภิธมฺมตฺถํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ รูปํ, ตทนนฺตรญฺจ นิพฺพานํ ทสฺเสตุมารภนฺโต อาห ‘‘เอตฺตาวตา’’ตฺยาทิฯ สปฺปเภทปฺปวตฺติกา อุทฺเทสนิทฺเทสปฏินิทฺเทสวเสน ตีหิ ปริจฺเฉเทหิ วุตฺตปฺปเภทวนฺโต, ปวตฺติปฏิสนฺธิวเสน ทฺวีหิ ปริจฺเฉเทหิ วุตฺตปฺปวตฺติวนฺโต จ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา เอตฺตาวตา ปญฺจหิ ปริจฺเฉเทหิ วิภตฺตา หิ ยสฺมา, อิทานิ ยถานุปฺปตฺตํ รูปํ ปวุจฺจตีติ โยชนาฯ

[2] อิทานิ ยถาปฏิญฺญาตรูปวิภาคตฺถํ มาติกํ ฐเปตุํ ‘‘สมุทฺเทสา’’ตฺยาทิ วุตฺตํฯ สงฺเขปโต อุทฺทิสนํ สมุทฺเทโสฯ เอกวิธาทิวเสน วิภชนํ วิภาโค, สมุฏฺฐาติ เอตสฺมา ผลนฺติ สมุฏฺฐานํ, กมฺมาทโย รูปชนกปจฺจยาฯ จกฺขุทสกาทโย กลาปาฯ ปวตฺติกฺกมโต เจติ ภวกาลสตฺตเภเทน รูปานํ อุปฺปตฺติกฺกมโตฯ

รูปสมุทฺเทสวณฺณนา

[3] อุปาทินฺนานุปาทินฺนสนฺตาเนสุ สสมฺภารธาตุวเสน มหนฺตา หุตฺวา ภูตา ปาตุภูตาติ มหาภูตา (ธ. ส. อฏฺฐ. 584)ฯ อถวา อเนกวิธอพฺภุตวิเสสทสฺสเนน, อเนกาภูตทสฺสเนน วา มหนฺตานิ อพฺภุตานิ, อภูตานิ วา เอเตสูติ มหาภูตา, มายาการาทโยฯ เตหิ สมานา สยํ อนีลาทิสภาวาเนว นีลาทิอุปาทายรูปทสฺสนาทิโตติ มหาภูตาฯ มนาปวณฺณสณฺฐานาทีหิ วา สตฺตานํ วญฺจิกา ยกฺขินิอาทโย วิย มนาปอิตฺถิปุริสรูปทสฺสนาทินา สตฺตานํ วญฺจกตฺตา มหนฺตานิ อภูตานิ เอเตสูติ มหาภูตาฯ วุตฺตมฺปิ เหตํ –