ปฏิสนฺธิจตุกฺกวณฺณนา

[16] โอกฺกนฺติกฺขเณติ ปฏิสนฺธิกฺขเณฯ

[17] ชาติยา อนฺโธ ชจฺจนฺโธฯ กิญฺจาปิ ชาติกฺขเณ อณฺฑชชลาพุชา สพฺเพปิ อจกฺขุกาว ฯ ตถาปิ จกฺขาทิอุปฺปชฺชนารหกาเลปิ จกฺขุปฺปตฺติวิพนฺธกกมฺมปฺปฏิพาหิตสามตฺถิเยน ทินฺนปฏิสนฺธินา, อิตเรนปิ วา กมฺเมน อนุปฺปาเทตพฺพจกฺขุโก สตฺโต ชจฺจนฺโธ นามฯ อปเร ปน ‘‘ชจฺจนฺโธติ ปสูติยํเยว อนฺโธ, มาตุกุจฺฉิยํ อนฺโธ หุตฺวา นิกฺขนฺโตติ อตฺโถ, เตน ทุเหตุกติเหตุกานํ มาตุกุจฺฉิยํ จกฺขุสฺส อวิปชฺชนํ สิทฺธ’’นฺติ วทนฺติฯ ชจฺจนฺธาทีนนฺติ เอตฺถ อาทิคฺคหเณน ชจฺจพธิรชจฺจมูคชจฺจชฬชจฺจุมฺมตฺตกปณฺฑกอุภโตพฺยญฺชนกนปุํสกมมฺมาทีนํ สงฺคโหฯ อปเร ปน ‘‘เอกจฺเจ อเหตุกปฏิสนฺธิกา อวิกลินฺทฺริยา หุตฺวา โถกํ วิจารณปกติกา โหนฺติ, ตาทิสานมฺปิ อาทิสทฺเทน สงฺคโห’’ติ วทนฺติฯ ภุมฺมเทเว สิตา นิสฺสิตา ตคฺคติกตฺตาติ ภุมฺมสฺสิตาฯ สุขสมุสฺสยโต วินิปาตาติ วินิปาติกาฯ

[18] สพฺพตฺถาปิ กามสุคติยนฺติ เทวมนุสฺสวเสน สตฺตวิธายปิ กามสุคติยํฯ

[21] เตสูติ ยถาวุตฺตปฏิสนฺธิยุตฺเตสุ ปุคฺคเลสุ, อปายาทีสุ วาฯ อายุปฺปมาณคณนาย นิยโม นตฺถิ เกสญฺจิ จิรายุกตฺตา, เกสญฺจิ จิรตรายุกตฺตา จฯ ตถาจาหุ –

‘‘อาปายิกมนุสฺสายุ-

ปริจฺเฉโท น วิชฺชติ;

ตถา หิ กาโล มนฺธาตา,

ยกฺขา เกจิ จิรายุโน’’ติฯ –