ทฺวารสงฺคหวณฺณนา

[35] ทฺวารานํ , ทฺวารปฺปวตฺตจิตฺตานญฺจ ปริจฺเฉทวเสน สงฺคโห ทฺวารสงฺคโหฯ อาวชฺชนาทีนํ อรูปธมฺมานํ ปวตฺติมุขภาวโต ทฺวารานิ วิยาติ ทฺวารานิฯ

[36] จกฺขุเมวาติ ปสาทจกฺขุเมวฯ

[37] อาวชฺชนาทีนํ มนานํ, มโนเยว วา ทฺวารนฺติ มโนทฺวารํฯ ภวงฺคนฺติ อาวชฺชนานนฺตรํ ภวงฺคํฯ เตนาหุ โปราณา –

‘‘สาวชฺชนํ ภวงฺคนฺตุ, มโนทฺวารนฺติ วุจฺจตี’’ติ;

[39] ตตฺถาติ เตสุ จกฺขาทิทฺวาเรสุ จกฺขุทฺวาเร ฉจตฺตาลีส จิตฺตานิ ยถารหมุปฺปชฺชนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ ปญฺจทฺวาราวชฺชนเมกํ, จกฺขุวิญฺญาณาทีนิ อุภยวิปากวเสน สตฺต, โวฏฺฐพฺพนเมกํ, กามาวจรชวนานิ จ กุสลากุสลนิราวชฺชนกิริยวเสน เอกูนติํส, ตทารมฺมณานิ จ อคฺคหิตคฺคหเณน อฏฺเฐวาติ ฉจตฺตาลีสฯ ยถารหนฺติ อิฏฺฐาทิอารมฺมเณ โยนิโสอโยนิโสมนสิการนิรนุสยสนฺตานาทีนํ อนุรูปวเสนฯ สพฺพถาปีติ อาวชฺชนาทิตทารมฺมณปริโยสาเนน สพฺเพนปิ ปกาเรน กามาวจราเนวาติ โยชนาฯ สพฺพถาปิ จตุปญฺญาส จิตฺตานีติ วา สมฺพนฺโธฯ สพฺพถาปิ ตํตํทฺวาริกวเสน ฐิตานิ อคฺคหิตคฺคหเณน จกฺขุทฺวาริเกสุ ฉจตฺตาลีสจิตฺเตสุ โสตวิญฺญาณาทีนํ จตุนฺนํ ยุคฬานํ ปกฺเขเปน จตุปญฺญาสปีตฺยตฺโถฯ

[41] จกฺขาทิทฺวาเรสุ อปฺปวตฺตนโต, มโนทฺวารสงฺขาตภวงฺคโต อารมฺมณนฺตรคฺคหณวเสน อปฺปวตฺติโต จ ปฏิสนฺธาทิวเสน ปวตฺตานิ เอกูนวีสติ ทฺวารวิมุตฺตานิฯ

[42] ทฺวิปญฺจวิญฺญาณานิ สกสกทฺวาเร, ฉพฺพีสติ มหคฺคตโลกุตฺตรชวนานิ มโนทฺวาเรเยว อุปฺปชฺชนโต ฉตฺติํส จิตฺตานิ ยถารหํ สกสกทฺวารานุรูปํ เอกทฺวาริกจิตฺตานิฯ

[45] ปญฺจทฺวาเรสุ สนฺตีรณตทารมฺมณวเสน, มโนทฺวาเร จ ตทารมฺมณวเสน ปวตฺตนโต ฉทฺวาริกานิ เจว ปฏิสนฺธาทิวสปฺปวตฺติยา ทฺวารวิมุตฺตานิ จฯ

[47] ปญฺจทฺวาริกานิ จ ฉทฺวาริกานิ จ ปญฺจฉทฺวาริกานิฯ ฉทฺวาริกานิ จ ตานิ กทาจิ ทฺวารวิมุตฺตานิ จาติ ฉทฺวาริกวิมุตฺตานิฯ อถ วา ฉทฺวาริกานิ จ ฉทฺวาริกวิมุตฺตานิ จาติ ฉทฺวาริกวิมุตฺตานีติ เอกเทสสรูเปกเสโส ทฏฺฐพฺโพฯ

ทฺวารสงฺคหวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อาลมฺพณสงฺคหวณฺณนา

[48] อารมฺมณานํ สรูปโต, วิภาคโต, ตํวิสยจิตฺตโต จ สงฺคโห อาลมฺพณสงฺคโหฯ วณฺณวิการํ อาปชฺชมานํ รูปยติ หทยงฺคตภาวํ ปกาเสตีติ รูปํ, ตเทว ทุพฺพลปุริเสน ทณฺฑาทิ วิย จิตฺตเจตสิเกหิ อาลมฺพียติ, ตานิ วา อาคนฺตฺวา เอตฺถ รมนฺตีติ อารมฺมณนฺติ รูปารมฺมณํฯ สทฺทียตีติ สทฺโท, โสเยว อารมฺมณนฺติ สทฺทารมฺมณํฯ คนฺธยติ อตฺตโน วตฺถุํ สูเจติ ‘‘อิทเมตฺถ อตฺถี’’ติ เปสุญฺญํ กโรนฺตํ วิย โหตีติ คนฺโธ, โสเยว อารมฺมณํ คนฺธารมฺมณํฯ รสนฺติ ตํ สตฺตา อสฺสาเทนฺตีติ รโส, โสเยว อารมฺมณํ รสารมฺมณํฯ ผุสียตีติ โผฏฺฐพฺพํ, ตเทว อารมฺมณํ โผฏฺฐพฺพารมฺมณํฯ ธมฺโมเยว อารมฺมณํ ธมฺมารมฺมณํฯ